Zgodnie z art. 819 kodeksu cywilnego roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech (§ 1); w wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania (§ 3); bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela przerywa się także poprzez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub poprzez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem; bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia (§ 4).
Czytaj także: Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody
Co powinno być oczywiste, instytucja przedawnienia odnosi się do przedawnienia „roszczeń" (zob. także art. 117 i nast. k.c.). Roszczeniem z kolei jest prawnie gwarantowana możliwość żądania od określonej osoby oznaczonego działania (wyrok SN z 12 grudnia 2001 r., sygn. akt III CKN 28/01, LEX nr 358775). Ujmując rzecz inaczej, roszczenie w znaczeniu materialnym stanowi prawo podmiotowe, którego treścią pozostaje możliwość domagania się od określonej osoby określonego zachowania, natomiast w znaczeniu procesowym roszczenie stanowi wyodrębnione konstrukcyjnie żądanie (art. 187 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego), które z jednej strony agreguje wskazane powyżej znaczenie materialne, a z drugiej stanowi wyraz wyraźnej woli powoda uzyskania sądowej ochrony i realizacji przysługującego mu prawa w przedstawionej pod osąd podstawie faktycznej (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c., wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 31 maja 2016 r., sygn. akt I ACa 1132/15, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych http://orzeczenia.ms.gov.pl/). Przedmiotem procesu cywilnego jest roszczenie procesowe, na które składa się treść żądania (np. o zapłatę określonej kwoty) oraz okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie (podstawa faktyczna żądania); tak określone roszczenie procesowe formułuje powód w pozwie (art. 187 § 1 k.p.c.) i decyduje ono o rodzaju sprawy (postanowienie SN z 2 października 2014 r., sygn. akt IV CSK 71/14, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza wyraźnie wskazanymi innymi źródłami). Kognicja sądu jest wyznaczona treścią pozwu (żądaniem i okolicznościami faktycznymi stanowiącymi jej podłoże), a także przytoczeniami faktycznymi i dowodami przedstawionymi w toku postępowania zgodnie z obowiązującym modelem koncentracji materiału procesowego; nie tylko samo sformułowanie roszczenia określa istotę roszczenia, ale również sposób określenia jego faktycznych podstaw i istoty żądania (postanowienie SN z 1 marca 2017 r., sygn. akt IV CZ 125/16, wyrok SN z 13 września 2017 r., sygn. akt I PK 264/16). Zakaz orzekania ponad żądanie, będący przejawem zasad dyspozycyjności i kontradyktoryjności, oznacza, że o treści wyroku zarówno w wymiarze pozytywnym, jak i negatywnym decyduje żądanie strony (wyrok SN z 25 czerwca 2015 r., sygn. akt V CSK 612/14). Decydujący dla oceny przedawnienia jest zatem charakter zgłoszonego przez stronę roszczenia.
Przedawnienie roszczeń z umowy ubezpieczenia było przedmiotem licznych wypowiedzi judykatury.
Odnosząc się do charakteru tych przepisów, Sąd Najwyższy zauważył, że zgodnie z art. 807 § 1 k.c. przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę ubezpieczenia mają charakter iuris cogentis, chyba że same stanowią w sposób wyraźny inaczej. Strony umowy ubezpieczenia mają w granicach wynikających z art. 3531 k.c. swobodę kształtowania tylko tych praw i obowiązków, których nie regulują bezwzględnie obowiązujące przepisy k.c. Normy k.c. dotyczące przedawnienia roszczeń z umowy ubezpieczenia zawarte w art. 819 k.c. nie przewidują żadnych możliwości odmiennego porozumienia stron i jako bezwzględnie obowiązujące nie mogą być przedmiotem negocjacji także na korzyść ubezpieczającego (wyrok SN z 3 marca 2006 r., sygn. akt II CSK 123/05).
