26 października 1963 r. spektakl wyreżyserował Marek Okopiński, a w obsadzie, liczącej ponad 30 pozycji, byli tak znani aktorzy jak: Zygmunt Malanowski, Leonard Pietraszak, Edmund Pietryk, czy Zdzisław Wardejn. Teraz w Malarni (Mała Scena Teatru Polskiego) całość spektaklu prezentuje sześcioro aktorów. Joanna Bednarczyk - debiutująca jako reżyserka teatralna i autorka scenariusza- podkreśla, że efekt sceniczny jest zasługą zespołową. Zainspirowały mnie - mówi- 3 wątki w powieści Kruczkowskiego i przedyskutowałam z każdym aktorem jego udział w tym przedstawieniu. Podobne rozmowy prowadziłam z innymi autorami sztuki: Pawłem Malinowskim ( muzyka), Mikołajem Małkiem i Anną-Marią Karczmarską (scenografia ), Hanką Podrazą (kostiumy) oraz z Adamem Lipińskim (reżyseria światła i wideo)- informuje reżyserka.
Historyczne wzajemne zależności
„Kordian i cham” - debiutancka powieść Leona Kruczkowskiego - do księgarń trafia w 1932 r. Przeniknięty ideałami socjalistycznymi 32-latni autor pisze o krzywdzie i niesprawiedliwości wobec włościan. Kanwą powieści jest pamiętnik Kazimierza Deczyńskiego, polskiego chłopa. Opisane są w nim m.in. niegodziwości i wyzysk jakiego on i jego rodzina doznawali ze strony ziemiaństwa. Książka Kruczkowskiego wywołała duży rezonans zwłaszcza w środowisku historyczno-literackim przedwojennej Polski. Wstrząsem było już tylko to, że historię naszego kraju wywodziła z perspektywy innej niż romantyczno-patriotyczna. Joanna Bednarczyk utrzymuje, że Leon Kruczkowski w swojej powieści przedstawił relacje folwarczne i patologie systemu pańszczyźnianego. Jej zdaniem to, co najbardziej obecne, najsilniej definiujące polski „naród” w powieści Kruczkowskiego, to wszechobecna przemoc i niesprawiedliwość społeczna. Szokujące - według reżyserki - jest to, że te folwarczne zależności i stosunki wciąż ujawniają się i pokutują w naszym społeczeństwie.
Nie interesuje nas słoma w butach
- My, w tym spektaklu, nie tropimy przysłowiowej słomy w butach - zaznacza Joanna Bednarek. - Nie chodziło nam o to, żeby wytknąć palcem: tu jest cham, a tu Kordian. Struktura dramatyczna spektaklu jest bardzo płynna i aktorki, i aktorzy wcielają się w bardzo różne osoby. Zależało nam na tym, by na scenie pokazać, że w Polsce ta struktura klasowa nie jest jednoznaczna. Powieść „Kordian i cham” - kontynuuje reżyserka - dla twórczyń i twórców tego spektaklu stała się przyczynkiem do śledzenia modeli folwarcznych w codziennej rzeczywistości. Alkoholizm, przemoc w rodzinie, frustracje zawodowe, trudności ekonomiczne i psychiczne rozpatrują w kontekście zapoznanej przemocy, z którą nieodłącznie wiążą się poczucie krzywdy i resentyment. Przemoc tamtego czasu daje o sobie znać w relacjach rodzinnych, w stosunku rodziców do dzieci, partnerów do siebie nawzajem, pracodawców do pracowniczek, obywateli do instytucji państwowych i vice versa.
Jednostkowe dramaty rodzinne i zawodowe okazują się wynikiem silnie ustrukturyzowanych mechanizmów, które determinują pozornie wolne wybory zawodowe, ekonomiczne, edukacyjne czy relacyjne - wyjaśnia Joanna Bednarek.
Krata z szubienic dzieli całą przestrzeń, a przy stole nikt nie patrzy drugiemu w oczy
W najnowszym przedstawieniu "Kordiana i chama" w Teatrze Polskim w Poznaniu agresja i przemoc pojawia się nie tylko w słowach i w grze występujących. Widzów od przestrzeni scenicznej odgradza ogromna krata, a za nią, w niby normalnym pokoju, gdzie lampa z abażurem, kanapa, rzucają się w oczy olbrzymie "domki z kart" i dziwne trójkątne, ułożone na sobie części stołu. Scenograf Mikołaj Małek z satysfakcją tłumaczy, że ten celowo wybrany kształt stołu uniemożliwia patrzenie w oczy współbiesiadnikom, a nawet wspólne siedzenie przy nim. A krata? Według scenografa, składa się ona z symbolicznych, przydrożnych, szubienic, najczęstszego elementu w wiejskim krajobrazie w Polsce w XVI-XVII wieku. -To jest też nawiązanie do współczesnych szubienic które znamy z przestrzeni polskich miast- mówi. Ta krata ma wytwarzać również efekt klaustrofobiczny. Chociaż tworzy ona tylko jedna ścianę, to wszyscy jesteśmy zamknięci w jakiejś przestrzeni, w której widzimy wszystko przez kratę - zauważa Mikołaj Małek.
Czule o antagonizmach?
Zgłoś swój projekt w konkursie dla startupów i innowacyjnych firm
Dla Joanny Bednarczyk "Kordian i cham" jest pierwszą, samodzielną inscenizacją w profesjonalnym teatrze. Jaki cel przyświecał jej w tej pracy? - Byłabym szczęśliwa i usatysfakcjonowana, gdyby widzowie, którzy przyszli na przedstawienie poczuli, że ktoś opowiedział im o nich samych i zrobił to z ogromną czułością- odpowiada reżyserka. Wystrzegałam się wejścia w jakieś klisze, w powielenie stereotypów, w krytykę. Pragnęłam tylko z czułością opowiedzieć o doświadczeniach, które są gdzieś dla nas wspólne. Marzeniem jest także to, żeby publiczność chciała dostrzec aspekty edukacyjne i może pod wpływem tych refleksji będą mieli Święta lepsze niż dotąd.
***
Teatr Polski w Poznaniu
10 grudnia 2021 godz. 19.00
Malarnia Teatru Polskiego w Poznaniu
„Kordian i cham”
na motywach powieści Leona Kruczkowskiego
Scenariusz i reżyseria: Joanna Bednarczyk
Muzyka: Paweł Malinowski
Scenografia: Mikołaj Małek i Anna-Maria Karczmarska
Kostiumy: Hanka Podraza
Reżyseria światła i wideo: Adam Lipiński
Obsada: Ewa Szumska, Kornelia Trawkowska, Aleksandra Samelczak (gościnnie), Alan Al-Murthata , Konrad Cichoń, Jakub Papuga, Paweł Siwiak
