Osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej, której nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości udzielana jest pomoc społeczna (art. 2 ust. 1 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; dalej: u.p.s.). Ma ona za zadanie wspierać osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3 ust. 1 u.p.s.).
Nie wystarczy trudna sytuacja
Z uwagi na ograniczone możliwości pomocy społecznej (m.in. finansowe), organy pomocy społecznej nie zaspokajają wszystkich potrzeb osób i rodzin korzystających z pomocy, uwzględniają tylko te potrzeby, które odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej (art. 3 ust. 4 u.p.s.). Oznacza to, że samo znalezienie się przez osobę, czy rodzinę w trudnej sytuacji życiowej i spełnianie przez nie kryteriów dochodowych nie jest równoznaczne z automatycznym otrzymaniem świadczeń. Potrzebujący przede wszystkim powinni wykorzystać swoje zasoby i możliwości, co potwierdził WSA w Gliwicach w wyroku z 23 stycznia 2018 r. (sygn. akt IV SA/Gl 817/17) w którym orzekł, że „świadczenia pieniężne z pomocy społecznej przyznawane są dopiero po wykorzystaniu własnych zasobów, uprawnień i możliwości wnioskodawcy – jako ostatnie ogniwo systemu zabezpieczenia społecznego (...)".
Konieczne współdziałanie
Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej oprócz określonych praw (np. do świadczeń) mają również obowiązki, a przede wszystkim mają obowiązek współdziałać w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej (art. 4 u.p.s.). Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracji w Gliwicach z 1 grudnia 2017 r. (sygn. akt IV SA/Gl 410/17) „u.p.s. nie tylko przyznaje wnioskodawcom określone uprawnienia ale również nakłada określone obowiązki, które przede wszystkim mają doprowadzić do przezwyciężenia trudnej sytuacji w jakiej znalazła się rodzina. Brak wykonania tych obowiązków, jak również brak współpracy z organami pomocy społecznej może skutkować wydaniem decyzji odmawiającej przyznania wnioskowanej pomocy lub odebranie przyznanej już pomocy".
Oznacza to, że brak gotowości do współpracy osoby potrzebującej z pracownikiem socjalnym (np. w zakresie uniemożliwienia organowi dokonania ustaleń faktycznych w tym przeprowadzenia wywiadu środowiskowego), a także niekorzystanie z jego uzasadnionych propozycji może stanowić podstawę odmowy przyznania przez organ świadczeń z zakresu pomocy społecznej.
WSA w Poznaniu w wyroku z 28 maja 2015 r. (sygn. akt IV SA/Po 250/15) określił, że „przez współdziałanie osoby ubiegającej się o pomoc należy rozumieć gotowość do podjęcia współpracy z pracownikiem socjalnym oraz skorzystanie z jego uzasadnionych i rozsądnych propozycji mających pomóc tej osobie przezwyciężyć trudną sytuację życiową, w jakiej się znalazła, w celu „wyjścia" z systemu pomocy społecznej i umożliwienia jej samodzielnego, odpowiedzialnego życia w społeczeństwie. Egzekwowanie od podopiecznych pomocy społecznej obowiązku współdziałania z organem pomocowym jest istotne również z tego powodu, że pomoc ta nie może się sprowadzać do prostego rozdawnictwa świadczeń i, tym samym, wykształcania nieprawidłowych nawyków". Ponadto sąd wskazał, że „bierna bądź roszczeniowa postawa podmiotów objętych pomocą społeczną może spowodować odmowę przyznania świadczenia bądź wstrzymanie wypłaty świadczenia". ?
