Czy wszystkie organy centralne muszą mieć siedzibę w stolicy

Ostatnio głośno było w mediach o problemach lokalowych Instytutu Pamięci Narodowej. Nie wiadomo, czy będzie mógł nadal zajmować wynajmowany w Warszawie budynek. Sytuację postanowiły wykorzystać inne miasta, proponując IPN przeniesienie siedziby do Radomia czy Łodzi.

Siedziba wskazana ustawowo

– Informacje o kłopotach z siedzibą Instytutu Pamięci Narodowej postanowiliśmy wykorzystać do promocji naszego miasta – mówi Marcin Masłowski, rzecznik prasowy UM Łodzi. – Chcieliśmy zwrócić w ten sposób uwagę, że w Łodzi mamy bardzo dużo atrakcyjnej powierzchni biurowej,  przeznaczonej zarówno na sprzedaż, jak i do wynajęcia. – Zapraszamy wszystkie instytucje centralne i firmy prywatne, które może już się w swoich warszawskich siedzibach nie mieszczą, do Łodzi. Od nas do Warszawy jest naprawdę blisko – dodaje rzecznik.

Czy jednak przeniesienie ważnej dla państwa instytucji ze stolicy do innego miasta jest w świetle obowiązującego prawa dopuszczalne?

Sąd Najwyższy ma siedzibę w Warszawie. Przesądza o tym art. 2 ustawy o Sądzie Najwyższym. O tym, że siedzibą Trybunału Konstytucyjnego jest Warszawa, decyduje z kolei ustawa o Trybunale Konstytucyjnym.  Również ustawa o ustroju sądów administracyjnych mówi, że Naczelny Sąd Administracyjny ma swoją siedzibę w Warszawie. Przeniesienie tych instytucji poza stolicę nie byłoby proste. Poza trudnościami ze zorganizowaniem takiej przeprowadzki konieczna byłaby ingerencja ustawodawcy. Musiałby zmienić – odpowiednio – treść przepisów wskazujących ich siedzibę.

Są jednak i takie organy państwowe, których ustawodawca nie ulokował obowiązkowo w Warszawie. Takiego przepisu próżno szukać na przykład w ustawie o Najwyższej Izbie Kontroli. Również ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej nie przesądza, że ta instytucja musi bezwzględnie mieć swoją siedzibę w stolicy.

– Zgodnie z art. 29 konstytucji stolicą Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa – mówi Ryszard Piotrowski, konstytucjonalista z Uniwersytetu Warszawskiego. Z przepisu tego wynika, że w Warszawie swoją siedzibę powinien mieć prezydent RP, rząd  i organy władzy ustawodawczej.

Zdaniem Ryszarda Piotrowskiego, skoro taka jest reguła, to zmiana siedziby tych instytucji wymagałaby ingerencji ustawodawcy.

– Niech ustawodawca postanowi, że od dziś siedzibą np. Instytutu Pamięci Narodowej jest  np. Szczecin – mówi konstytucjonalista.

A jak jest u sąsiadów

Czasami o lokowaniu urzędów poza stolicą decydują względy praktyczne.

W Niemczech siedziby organów administracji centralnej mieszczą się nie tylko w Berlinie, ale także poza stolicą. Przykładowo Główny Urząd Statystyczny ma siedzibę w Weisbaden, Federalny Urząd Pracy w Norymberdze, a Naczelny Sąd Administracyjny ulokowano w Lipsku. Państwo niemieckie jest jednak federacją złożoną z 16 krajów związkowych. I to ten ustrój uzasadnia ustalanie siedzib instytucji i organów władzy także poza Berlinem.

Polska natomiast jest państwem jednolitym.