PAN stanie się jedną z setek organizacji „na łasce” ministra

PAN jest mocno krytyczna wobec zmian, które ministerstwo nauki chce wprowadzić w ustawie o Akademii. Przypomnijmy: jeśli wejdą w życie, kanclerza odwoła minister nauki jedynie po zasięgnięciu opinii prezesa; będzie on też decydował o finansowaniu instytutów, do rad naukowych zaś wprowadzi swoich przedstawicieli. Jak pan to skomentuje?

Choć kanclerz wciąż powoływany będzie na wniosek prezesa, słaba to pociecha, bo możliwość jego „ręcznego” odwołania – z dowolnego powodu – siłą rzeczy uczyni z niego podwładnego ministra. Cały ten projekt deformy PAN opiera się na braku zaufania i maksymalnej centralizacji procesów decyzyjnych, które oddane zostaną w ręce polityków. Wiceminister Maciej Gdula dąży do sytuacji, w której nadzór nad PAN – sprawowany dziś przez kancelarię premiera – zostanie przeniesiony do ministerstwa nauki i jemu podporządkowany. To spowoduje, że akademia – zamiast stanowić eksperckie zaplecze dla rządu – będzie jedną z setek organizacji „na łasce” ministra. A do czego takie zwierzchnictwo może doprowadzić, pokazały przypadki Sieci Badawczej Łukasiewicz i NCBR IDEAS. To szalenie niebezpieczny pomysł upolitycznienia wiodącej instytucji naukowej, w dodatku realizowany bez dobrego uzasadnienia.

Czytaj więcej

Polityka

Jan Zielonka: Czy politycy chcą zagłodzić naukę i zmusić do poddaństwa?

Korea Południowa wyrosła na lidera technologicznego, bo postawiła na rozwój nauki i szkolnictwa w...

Jest pan też mocno krytyczny wobec planu, w myśl którego naukowcy powyżej 75. roku życia pozostaną w PAN jako doradcy, niebiorący aktywnego udziału w jej pracach. członków zaś całej instytucji wybiorą osoby, które same nimi nie są.

Realizacja drugiej z tych zapowiedzi byłaby precedensem na skalę światową. Żadna akademia nie dopuszcza do sytuacji, w której jej członków wybierają nieczłonkowie. Nie słyszałem też o takiej, która wysyła ich na przymusową emeryturę. Przecież obecność w niej grona silverheads – osób z dużym doświadczeniem, choć często już nie tak dynamicznych, ale służących radą – to ucieleśnienie idei akademii.

Jak do tych zarzutów odniósł się premier Donald Tusk, z którym spotkał się ostatnio prezes PAN prof. Marek Konarzewski?

Mam ogromną nadzieję, że premier dostrzeże oczywistą niemożność naprawienia tego legislacyjnego gniota. A także usłyszy głosy tych wypowiadających się w wielu artykułach kilkudziesięciu już osób oraz weźmie pod uwagę podpisane przez tysiące stanowiska. Albo dostrzeże, że poza wiceministrem Gdulą praktycznie nikt nie opowiada się za tą deformą.

PAN przygotował swój projekt ustawy. Jakie założenia się w nim znalazły i czy ma szansę „wyprzeć” ten ministerialny? Czy w tej sprawie toczą się jakiekolwiek rozmowy kierownictwa PAN ze stroną rządową?

Nasz projekt został przygotowany pod ogromną presją czasu, ale jego fundamentalne założenia mogą stanowić punkt wyjścia do sensowych zmian. Zakłada on, że instytuty i korporacja uczonych powinny stanowić dwa filary PAN, celem zaś działania akademii będzie dbałość o doskonałość naukową tych pierwszych. Za symptomatyczny uważam fakt, że w projekcie deformy PAN problem instytutów w ogóle nie został poruszony – nie ma rozwiązań kwestii awansów dla młodych, blokowanych przez osoby, które od dawna nie prowadzą badań ani nie publikują, ale są pod parasolem ochronnym dyrekcji. Nie ma w nim też żadnych gwarancji ochrony pracowników. Będą liczyły się tylko kwestie uznaniowe – jeśli minister będzie miał gest, to jednym instytutom da, innym nie. Będzie swobodnie decydował o rozdziale subwencji. Gdyby takie przepisy weszły w życie już wcześniej, instytut filozofii i socjologii dziś by nie istniał. Warto więc zapytać ministra, dlaczego nie zdecydował się na zapisanie w ustawie gwarancji, według której instytuty PAN byłyby finansowane na takich samych zasadach jak uczelnie. Przecież to nie pociągałoby za sobą dodatkowych kosztów, a jedynie zapobiegało arbitralnym decyzjom i blokowało możliwość wykonywania wielkopańskich gestów. Warto też przypomnieć sobie, co Viktor Orbán zrobił z Węgierską Akademią Nauk – jednorazowo przyznał instytutom środki, by nie protestowały one zbyt głośno. W kolejnym roku – nic dać już nie musiał.

PAN od lat alarmuje o niedofinansowaniu instytutów i – w szerszym kontekście – polskiej nauki. Czy dzisiaj finansowy spokój oznacza konieczność przystania na propozycje tego czy innego rządu, nawet jeśli środowisko się z nimi nie zgadza? Jak inaczej można rozwiązać ten problem?

Dzisiaj na szczęście nie mamy sytuacji, w której protestujący wobec działań obecnego rządu od razu dostają po kieszeni. Choć – ponownie – symptomatycznym jest, że wiceminister Gdula od marca mimo naszych licznych monitów nie wydał rozporządzenia wyrównującego płace pracowników do poziomu płacy minimalnej. A to nie tylko stawia instytuty w dramatycznej sytuacji, ale i jest niezgodne z prawem. To dziwne o tyle, że nie chodzi o duże kwoty. Jednak uważam, że – w połączeniu z wielokrotnie już okazaną niechęcią do rozmowy z kimkolwiek z władz PAN czy do odpowiedzi na nasze prośby i apele – wyłania się cokolwiek ponury obraz standardów zarządzania w dziedzinie nauki.