Samorządy rozłożą dług na raty

Zasady stosowania ulg w spłacie należności przez instytucje publiczne regulują m.in. przepisy ustawy o finansach publicznych a w odniesieniu do podatków – ordynacja podatkowa. Stosując ustawę o finansach publicznych trzeba jednak wybrać właściwy tryb. Inne przepisy dotyczą bowiem należności cywilnoprawnych a inne – tzw. niepodatkowych należności budżetowych o charakterze publicznoprawnym. Czasem trudności sprawia samo zakwalifikowanie dochodzonej kwoty do jednej z tych kategorii.

Niepodatkowe należności budżetowe o charakterze cywilnoprawnym są wymienione w art. 60 ustawy o finansach publicznych. Są to m.in. podlegające zwrotowi dotacje, grzywny z mandatów karnych w postępowaniach wykroczeniowych. Z kolei należności cywilnoprawne nie są wymienione w ustawie o finansach publicznych. Chodzi tu o takie zobowiązania jak: dochody z najmu lub dzierżawy, odszkodowania czy też koszty postępowania sądowego zasądzone od przegranej strony.

Bezskuteczna egzekucja

Należności cywilnoprawne mogą być umarzane w całości albo w części lub ich spłata może być odraczana lub rozkładana na raty. Dotyczy to kwot przypadającym organom administracji rządowej, państwowym jednostkom budżetowym i państwowym funduszom celowym.

Ważne

Do egzekucji środków publicznych stanowiących niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym stosowane będą przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Natomiast do należności cywilnoprawnych, o których mówi ustawa o finansach publicznych, mają zastosowanie ogólne przepisy o egzekucji w trybie cywilnoprawnym.

Najdalej idące jest anulowanie konieczności zapłaty długu w całości. Ustawa wskazuje, kiedy jest to możliwe – m.in. przy śmierci i niepozostawieniu majątku przez osobę fizyczną, wykreśleniu i braku majtku osoby prawnej, likwidacji jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Całkowite umorzenie jest także możliwe gdy postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne. Powodem może być także uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów egzekucji. Takie uzasadnione przypuszczenie nie może jednak wynikać wyłącznie ze swobodnej oceny sytuacji. Konieczne jest podjęcie czynności zmierzających do egzekucji. Tylko dzięki temu można bowiem przekonać się, czy rzeczywiście nie uda się uzyskać wyższej kwoty.

Całkowite umorzenie należności cywilnoprawnej jest także możliwe, gdy zachodzi ważny interes dłużnika lub interes publiczny. Są to pojęcia zbliżone do tych, które pojawiają się w odniesieniu do umorzenia podatków – w ordynacji podatkowej. Dlatego orzecznictwo i doktryna wskazują, że oceniając spełnianie tych przesłanek z ustawy o finansach publicznych warto skorzystać z orzecznictwa odnoszącego się do ordynacji podatkowej.

W tych wyrokach sądy wskazują z kolei m.in., że niekiedy sytuacja finansowa i zdrowotna podatnika, pomimo iż nie wiąże się bezpośrednio z jakimś nadzwyczajnym zdarzeniem, może uzasadniać przyznanie ulgi podatkowej (patrz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 30 marca 2010 r., III SA/WA 1873/09). W innym wyroku Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok z 15 października 2009 r., II FSK 717/08) podkreślił, że o istnieniu ważnego interesu podatnika przesądzają kryteria obiektywne, zgodne z powszechną hierarchią wartości, w której wysoką rangę mają zdrowie i życie, a także możliwości zarobkowe w celu zdobycia środków do utrzymania dla siebie i rodziny.

Przykład:

Za ważny interes podatnika należy uznać przede wszystkim sytuacje, w których podatnik z powodu losowych przypadków nie jest w stanie uregulować zaległości podatkowych na sutek utraty możliwości zarobkowania lub utraty majątku. Należy tu mieć na uwadze nie tylko sytuacje wynikłe z nadzwyczajnych nieprzewidzianych zdarzeń losowych, ale także normalną sytuację ekonomiczną, w tym wysokość uzyskiwanych przez podatnika dochodów, jak również konieczność ponoszenia wydatków (wyrok. WSA w Warszawie z 10 czerwca 2010 r., VIII SA/WA 869/09).

Z kolei przy interpretacji interesu publicznego należy brać pod uwagę wartości wspólne dla całego społeczeństwa, m.in. takie jak sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy publicznej (tak B. Dauter, w: S. Babiarz, B. Dauter, B. Gruszczyński, R. Hauser, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Ordynacja podatkowa).

Należności cywilnoprawne mogą być także umarzane z powodów społecznych lub gospodarczych - na wniosek dłużnika. W tych przypadkach wchodzi w grę jednak tylko częściowe umorzenie, odraczanie spłat lub rozkładania na raty. Powodami zastosowania takich ulg mogą być m.in. możliwości płatnicze dłużnika oraz uzasadniony interes Skarbu Państwa.

Długi samorządowe i podatkowe

Samorządy też mogą umarzać należności cywilnoprawne. W przypadku zadań zleconych – na takich samych zasadach jak państwowe jednostki budżetowe. Jeśli natomiast chodzi o kwoty przypadające bezpośrednio samorządom – te mogą je umarzać, odraczać lub rozkładać na raty. Szczegółowe zasady powinny być jednak określone w uchwale właściwej rady.

Umarzane, rozkładana na raty i odraczane mogą być także tzw. środki publiczne stanowiące niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym. Przesłanki zastosowania ulg są tu podobne do tych określonych dla należności cywilnoprawnych. Dodatkowe obostrzenia dotyczą sytuacji, gdy zobowiązani do zapłaty prowadzą działalność gospodarczą (m.in. poza wskazanymi w ustawie wyjątkami nie może to dotyczyć pomocy publicznej).

Z kolei ordynacja podatkowa mówi o możliwości umorzenia zaległości podatkowych w całości lub części, odroczenia terminu spłaty lub rozłożeniu na raty. Przesłankami to właśnie ważny interes podatnika lub interes publiczny. Konieczny jest także wniosek dłużnika. Tu także dodatkowe obostrzenia dotyczą podatników prowadzących działalność gospodarczą.

podstawa prawna: Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. DzU z 2013, poz. 885 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2015, poz. 613 ze zm.)

Uprawnienia organu

Kiedy można w całości anulować

Przesłanki umorzenia w całości należności cywilnoprawnych określa art. 56 ustawy o finansach publicznych. Jest to możliwe, gdy:

- osoba fizyczna – zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku albo pozostawiła majątek niepodlegający egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, albo pozostawiła przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 6.000 zł;

- osoba prawna – została wykreślona z właściwego rejestru osób prawnych przy jednoczesnym braku majątku, z którego można by egzekwować należność, a odpowiedzialność z tytułu należności nie przechodzi z mocy prawa na osoby trzecie;

- zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne;

- jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej uległa likwidacji;

- zachodzi ważny interes dłużnika lub interes publiczny.

Kiedy można ulżyć przedsiębiorcy

Zarówno w odniesieniu do podatków jak i tzw. niepodatkowych należności budżetowych ulgi dla prowadzących działalność gospodarczą są możliwe dla zobowiązań, które m.in.:

- nie stanowią pomocy publicznej;

- stanowią pomoc de minimis – w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis;

- stanowią pomoc publiczną:

a) udzielaną w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia,

b) udzielaną w celu zapobieżenia lub likwidacji poważnych zakłóceń w gospodarce o charakterze ponadsektorowym,

c) udzielaną w celu wsparcia krajowych przedsiębiorców działających w ramach przedsięwzięcia gospodarczego podejmowanego w interesie europejskim,

d) udzielaną w celu promowania i wspierania kultury, dziedzictwa narodowego, nauki i oświaty,