Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację co do zasady nie przeczy jej istocie, bowiem mieści się w ramach prawnych zakreślonych w ustawie z 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (dalej „ustawa"). Nie można jednak zapominać, iż fundacja może być ustanowiona dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej Polskiej, a działalność zarobkowa może być przez nią prowadzona jedynie w rozmiarach służących ich realizacji. Aktywność ta jest niewątpliwie istotnym udogodnieniem z punktu widzenia pozyskania dodatkowych źródeł finansowania, choć wiąże się też z obowiązkami i praktycznymi trudnościami.
Rozmiar i cele
W świetle art. 5 ust. 5 powołanej ustawy, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Oznacza to, iż powinna ona pozostawać w ścisłym związku z prowadzoną działalnością fundacji, ale jednocześnie nie może stanowić wyłącznego jej zadania. Pozyskane w ten sposób fundusze mają jedynie uzupełniać środki przeznaczone na zamierzenia statutowe tej osoby prawnej, które mają charakter priorytetowy względem działalności zarobkowej (tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 listopada 2000 roku, I CKN 886/98, a także Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z 29 kwietnia 2008 roku, I SA/Łd 225/08).
Co jednak istotne, ze wspomnianego wymogu nie wynika bezwzględny zakaz pokrywania się przedmiotu działalności gospodarczej oraz statutowej (celowej). Punkt ciężkości powinien być bowiem położony nie na dosłowne brzmienie postanowień statutu fundacji, ale na aspekt ich realizacji w praktyce. Przy czym działalność zarobkowa winna pełnić rolę pomocniczą w stosunku do działalności podstawowej. Rozmiar tej aktywności powinien być zatem oceniany następczo, w konkretnych realiach funkcjonowania fundacji i realizowanych przez nią celów. Jeżeli w wyniku takiej analizy okazałoby się, iż zostały zachwiane proporcje tych dwóch sfer, wówczas istnieje m.in. możliwość sądowej ingerencji nadzorczej w trybie art. 12 ust. 1 ustawy o fundacjach (tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z 7 maja 2002 roku, I CKN 162/00, a także wspomnianym wcześniej postanowieniu z 30 listopada 2000 roku, I CKN 886/98).
W tym miejscu należy jednak zauważyć, iż posłużenie się przez ustawodawcę w art. 5 ust. 5 ustawy pojęciem „rozmiaru" budzić może wątpliwości praktyczne związane z jego dokładnym określeniem, a następnie wymierną weryfikacją. Ponadto, rozdzielenie sfery działalności statutowej oraz gospodarczej w rzeczywistości nie zawsze jest zadaniem łatwym, zwłaszcza jeżeli są one prowadzone w tożsamym obszarze, wzajemnie się przenikają, a poszczególne czynności wykonywane są przez te same osoby, przy braku dokładnego dookreślenia zakresu odpowiedzialności. Wydatkowanie środków pozyskanych w ramach aktywności zarobkowej i ich stosowny podział, przy uwzględnieniu pomocniczego charakteru działalności gospodarczej, może również okazać się nie lada wyzwaniem.
Obowiązkowy zapis w statucie
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą tylko wtedy, gdy wynika to z jej statutu. Postanowienia te powinny precyzyjnie określać m.in. jej rodzaj i zakres. Brak stosownych postanowień w tym względzie nie stanowi jednak nieusuwalnej przeszkody do wykonywania wskazanej działalności. Istnieje bowiem możliwość zmiany statutu i wprowadzenia niezbędnych zapisów. Dopełnieniem tych czynności jest rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym. Działalność jest wówczas określana według Polskiej Klasyfikacji Działalności.
