Diego Garcia-Sayan o prawie w Polsce: dialog nie osłabia, lecz wzmacnia rząd

Rz: Który punkt jest najważniejszy z pana obserwacji z wizyty w Polsce? Co stanowi największe zagrożenie dla praw człowieka i rządów prawa?

Diego Garcia-Sayan: W każdym demokratycznym, konstytucyjnym ustroju, w którym istnieje Trybunał Konstytucyjny, osłabianie go lub podważanie jest najgorsze. Oczywiście w krajach demokratycznych są różne zdania o nadrzędności konstytucji i sposobach jej interpretowania. Naszym zdaniem wątpliwy skład TK, niepublikowanie niektórych jego wyroków i niewdrażanie innych przez rząd budzą szczególną troskę i powinny być priorytetami.

Nie spotkał się pan z samą prezes Trybunału. Czy w innych instytucjach, np. ministerstwach, udało się dotrzeć do ich szefów?

Spotkałem się z wiceprezesem Trybunału Konstytucyjnego oraz z pierwszą prezes Sądu Najwyższego. Nie udało się spotkać z ministrami spraw zagranicznych ani sprawiedliwości, tylko z ich przedstawicielami. Miałem też duże spotkanie z Krajowa Radą Sądownictwa i senacką Komisją Praw Człowieka, Prezydium Sejmu. Mam informacje z dostatecznie wielu źródeł.

Czy Rada Praw Człowieka, która ma przyjąć raport, ma jakieś możliwości nacisku na Polskę, by wykonywała jej zalecenia?

To są jedynie decyzje polityczne, przeniesione na poziom międzynarodowy. Z moich doświadczeń wynika, że tego rodzaju decyzje odgrywają ważną rolę. Oczywiście nie jest to kwestia sankcji czy interwencji politycznej lub militarnej. Nie wzywamy do tego, bo czasem może to być kontrproduktywne. Nie można wzmocnić demokracji, jeśli nie ma politycznej woli przestrzegania zasad dialogu. Nie jestem naiwny i wiem, że ta sprawa nie będzie łatwa. Ale wezwanie do dialogu nie jest próbą ingerowania w wewnętrzne sprawy, ale lepszego umocnienia instytucji demokratycznych. To nie sposób na osłabienie, ale przeciwnie: na wzmocnienie rządu. Pragnąłbym, żeby takie podejście zwyciężyło, choć pewności mieć oczywiście nie mogę. Zakładając, że dialog będzie kontynuowany, wiele instytucji kontaktujących się z polskim rządem będzie mogło oprzeć się na tym raporcie.

Kiedy go poznamy?

Zostanie przedstawiony Radzie w czerwcu przyszłego roku.

Czy tego typu kryzysy konstytucyjne są częste i czy polski przypadek jest poważny w porównaniu z tymi z innych krajów, które pan odwiedzał?

Nie można generalizować, ale w kilku krajach kwestie sądów konstytucyjnych lub izb konstytucyjnych w sądach najwyższych są bardzo drażliwą sprawą. Nie porównuję różnych krajów, bo każdy ma własną historię, wyzwania i zagrożenia. Inna jest sytuacja krajów z demokratyczną konstytucją i standardami, w których odbywają się wolne uczciwe wybory, a inna państw, gdzie panują autorytarne reżimy, dyktatury czy wojny domowe. Sytuację Polski jako członka Unii Europejskiej analizujemy z uwzględnieniem wielu krajowych i międzynarodowych standardów, które Polska przyjęła.

Czy jest szansa, że ONZ podejmie się mediacji między stronami sporu?