Ustawodawca uznał, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, tj. ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, a także wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. O ile wykładnia tego przepisu nie powinna budzić wątpliwości interpretacyjnych, o tyle jednak sposób zastosowania normy prawnej z niego wywiedzionej niekiedy te wątpliwości wywołuje.
Omawiana regulacja ma również istotny wymiar społeczny, ponieważ wspomniany sposób posłużenia się nią jest jednym z najistotniejszych czynników, które kształtują spojrzenie obywatela na wymiar sprawiedliwości. Pełna realizacja wymogów tego unormowania powinna prowadzić do tego, aby adresat uzasadnienia wyroku lub postanowienia zrozumiał, dlaczego jego sprawa została w określony sposób rozstrzygnięta. Należy przy tym pamiętać, że adresatem tym jest podstawowo strona czy uczestnik postępowania, a nie tylko sąd odwoławczy czy pełnomocnik strony (odpowiednio uczestnika postępowania); tym bardziej w sytuacji, gdy na etapie przedprocesowym lub w momencie sporządzania środka zaskarżenia pełnomocnik ten wobec reprezentowanej przez niego strony prezentował inne rozstrzygnięcie sporu albo było mu ono bliższe niż to, które zostało przyjęte przez sąd. Niezależnie od tego, że konieczne jest, aby pełnomocnik przedstawił i należycie omówił klientowi doręczony odpis orzeczenia z uzasadnieniem, zasadny wydaje się postulat, aby w ramach spełniania wymogów powyższej normy prawnej sąd orzekający miał na uwadze to, kto jest podstawowym odbiorcą treści uzasadnienia.
Powyższy przepis, z uwagi na zarzut naruszenia normy prawnej z niego wywodzonej, pojawiający się wielokrotnie w środkach zaskarżenia, był przedmiotem licznych analiz w judykaturze.
Uzasadnienie wyroku – określane w treści normatywnej art. 324 § 1 k.p.c. jako zasadnicze powody rozstrzygnięcia – powstaje już w czasie narady; ustne podanie motywów, sporządzenie uzasadnienia na piśmie oraz jego podpisanie są czynnościami podejmowanymi ex post, stanowiącymi tylko powtórzenie (utrwalenie) uzasadnienia uzgodnionego i przyjętego wcześniej, przed wydaniem i ogłoszeniem wyroku. Uzasadnienie orzeczenia, jako intelektualne i prawne podłoże decyzji sądowej, istnieje już w chwili jej podejmowania, a następnie – przez wygłoszenie i spisanie – podlega ujawnieniu i formalnoprawnej materializacji (uchwała siedmiu sędziów SN z 24 maja 2012 r., III CZP 77/11, OSNC 2012, nr 11, poz. 123, orzecznictwo SN dostępne również na www.sn.pl).
Rola uzasadnienia nie ogranicza się tylko do przekonania stron do słuszności stanowiska sądu i zgodności z prawem orzeczenia, jego zadaniem jest także umożliwienie przeprowadzenia kontroli apelacyjnej i kasacyjnej; spełnia ono także funkcję porządkującą, obligując stosujący prawo sąd do prawidłowej i pełnej rekonstrukcji stanu faktycznego i jego subsumcji do miarodajnej normy prawa materialnego, w następstwie czego dochodzi do jej konkretyzacji w sentencji wyroku; dlatego też dwie podstawy rozstrzygnięcia: faktyczna i prawna, powinny być spójne, tworząc logiczną całość (wyrok SN z 15 lutego 2013 r., I CSK 314/12, zob. też wyroki SN z 30 kwietnia 2015 r., II CSK 349/14, z 18 grudnia 2014 r., II PK 38/14, OSNP 2016, nr 7, poz. 83, z 11 grudnia 2014 r., I PK 118/14, postanowienie SN z 7 listopada 2014 r., IV CZ 82/14, wyroki SN z 9 października 2014 r., I CSK 320/14, z 9 stycznia 2014 r., V CSK 84/13, postanowienie SN z 19 grudnia 2013 r., II CNP 35/13, wyroki SN z 7 listopada 2013 r., V CSK 550/12, z 20 grudnia 2012 r., IV CSK 257/12).