Przedstawia strażników obywatelskich kompanii strzeleckiej w Amsterdamie, przygotowującej się do wymarszu pod dowództwem kapitana Fransa Bannincka Cocqa i porucznika Willema van Ruytenburcha. Późniejszy tytuł „Nocna straż” jest mylący (przypisano go, gdy obraz był już pociemniały i błędnie oceniono, że przedstawia nocną scenę). Bardziej adekwatny byłby po prostu „Wymarsz strzelców”.
Obraz powstał prawdopodobnie na zlecenie kapitana Cocqa, przywódca amsterdamskiej milicji cywilnej chroniącej miasto. Rembrandt ukończył go w 1642 roku, malując zamiast statycznego grupowego portretu, pełną życia zbiorową scenę.
Konserwatorsko-badawcza operacja „Nocna straż” to spektakularne wydarzenie z bardzo szeroko zakrojonym programem badawczym i zastosowaniem najnowszych technik. Badania pozwolą ocenić aktualny stan obrazu i zmiany, które odcisnął na nim czas w ciągu czterech stuleci. Poznać dokładnie materiały i technikę Rembrandta, skutki starzenia się obrazu, jak wpływ wcześniejszych interwencji konserwatorskich.
Naukowcy wykorzystają fotografię o wysokiej rozdzielczości, wykonując 12,5 tys. zdjęć o rozdzielczości od 180 do 5 mikrometrów. Nigdy wcześniej tak duży obraz nie był fotografowany w tak wysokiej rozdzielczości. Dzięki temu będzie można zobaczyć wszystkie szczegóły, np. cząsteczki pigmentu, które normalnie byłyby niewidoczne gołym okiem.
Eksperci przeprowadzą też zaawansowane skanowanie dzieła: makro-rentgenowskie skanowanie fluorescencyjne (makro-XRF) i w podczerwieni (RIS), aby dokładnie określić stan obrazu. Pomogą one przeanalizować rozkład pierwiastków chemicznych w składzie farb i określić, jakich pigmentów użył artysta. A także poznać proces tworzenia dzieła, ujawniając zmiany kompozycyjne.
Zespół badawczy pracujący nad „Nocną strażą” składa się z ponad 20 naukowców, konserwatorów, kuratorów i fotografów Rijksmuseum, współpracujących z muzeami i uniwersytetami w Holandii i za granicą. Głównym partnerem operacji „Nocna straż” jest AkzoNobel, firma wyspecjalizowana w produkcji farb, działającą w kilkudziesięciu krajach.
