Zdrowie w centrum transformacji

Zanieczyszczenie powietrza rocznie kosztuje globalną gospodarkę 5 bln dol. w kosztach opieki społecznej. Co roku ok. 7 mln ludzi na świecie umiera przedwcześnie z powodu zanieczyszczenia powietrza, w przypadku Polski jest to 47 tys. osób. Nasz kraj ma też najbardziej zanieczyszczone powietrze w całej Unii.

O wyzwaniach dla zdrowia wynikających z zanieczyszczenia środowiska i zmian klimatu rozmawiano podczas debaty „Klimat dla zdrowia”, która odbyła się w siedzibie PAN w Warszawie. Współorganizatorami wydarzenia były think tank Medyczna Racja Stanu (MRS) i „Rzeczpospolita”.

Platforma dialogu

Celem spotkania było stworzenie platformy dialogu reprezentantów środowiska medycznego, naukowców, strony społecznej, biznesu i podmiotów skupionych wokół tematyki OZE z decydentami. Aktualny kontekst zdrowotny i prawno-systemowy stał się przyczynkiem do dyskusji o najpilniejszych wyzwaniach związanych z niwelowaniem negatywnego wpływu skażenia środowiska na zdrowie Polaków, skuteczniejszym wspieraniu rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE), w tym wielkoskalowych farm fotowoltaicznych, nowoczesnego i efektywnego ciepłownictwa, czystego transportu, energetyki wiatrowej i energetyki rozproszonej, nowoczesnych technologii, zdrowej żywności, a także szerokiej edukacji społeczeństwa.

Bogusław Chrabota, redaktor naczelny „Rzeczpospolitej”, otwierając wydarzenie, podkreślił, że zaniedbania dotyczące zanieczyszczania środowiska w czasach PRL odbiły się bardzo negatywnie na zdrowiu osób z jego pokolenia. Deklarował, że łamy dziennika są otwarte dla tej tematyki.

Gości powitała także Anna Jasińska, rzeczniczka MRS, która zarysowała obszar zainteresowania swojej organizacji. – Już osiem lat temu postawiliśmy tezę, że nie ma ważniejszej sprawy niż zdrowie. Ten dialog dotyczący troski o zdrowie ma sens tylko wtedy, gdy dyskusja odbywa się z udziałem osób decyzyjnych. A to właśnie ma miejsce dziś, w tej debacie – podkreśliła.

Front na rzecz zmian

Dr Janusz Meder, prezes Polskiej Unii Onkologii, Narodowy Instytut Onkologii w Warszawie, współzałożyciel MRS, podkreślił, że think tankowi zawsze przyświecało mówienie o tych chorobach, które nękają społeczeństwa: nowotworach, cukrzycy, chorobach układu krążenia. – Najważniejsze jest kontinuum działania wszystkich, w tym parlamentu i rządu. Żebyśmy uświadomili sobie, że skażenie środowiska i zmiany klimatu wymagają wspólnego frontu na rzecz zmian – powiedział.

Co więc można zrobić? Prof. Alicja Chybicka z senackiej Komisji Zdrowia, przewodnicząca Parlamentarnego Zespołu „Rodzice dla klimatu”, zauważyła, że „nigdy za mało mówienia o efektach zanieczyszczenia środowiska i zmian klimatu dla zdrowia”.

– Negatywne zmiany zachodzące w środowisku są przyczyną pojawiania się zmian nowotworowych, jak i pojawiania się nowych mutacji, które stają się dziedziczne – stwierdziła prof. Alicja Chybicka. – Kierunek jest jasny. Powinniśmy odchodzić od węgla i wykorzystywać wszelkie czyste, odnawialne źródła energii – dodała.

Jej zdaniem społeczeństwo potrzebuje edukacji w zakresie zarówno ekologii i działań prośrodowiskowych, jak i działań prozdrowotnych. Jak mówiła, zamiast np. korzystać z emitującego spaliny samochodu z tradycyjnym napędem, powinniśmy wybierać rower, ewentualnie transport publiczny, a dopiero w ostateczności samochód – ale elektryczny.

W ocenie prof. Chybickiej ogromną część globalnych emisji gazów cieplarnianych generują wszelkiego typu farmy hodowlane, tymczasem Polacy nie chcą rezygnować z mięsa. Z kolei rolnicy protestują przeciwko wprowadzeniu Europejskiego Zielonego Ładu (EZŁ), którego celem jest dojście Unii do neutralności klimatycznej do 2050 r.

Zdrowie wpisane w zieloną transformację

Miłosz Motyka, podsekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska (MKiŚ), zauważył, że o transformacji energetycznej mówi się w kontekście rachunku ekonomicznego, a „kompletnie pomijany” jest aspekt środowiska i zdrowia. Nie mówi się o niej w kontekście długości życia czy poziomu obłożenia łóżek szpitalnych. Aby to zmienić, ważne jest podnoszenie świadomości społeczeństwa, edukacja klimatyczna i ekologiczna. Potrzebne są argumenty oparte na wiedzy i dowodach naukowych. To najważniejsze dziś wyzwanie dla klasy politycznej, samorządów i naukowców.

Miłosz Motyka, podsekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska.

Foto: materiały prasowe

Podkreślił, że zielona transformacja to nie tylko pomysł UE na zmiany w gospodarce, który nakłada na nas wysokie rachunki, ale że jest ona też konieczna dla naszego zdrowia. – Trzeba odchodzić od paliw kopalnych i mówić, że te zmiany nam się opłacają – tłumaczył wiceminister.

Dodał, że przy zmianach dotąd mówiło się tylko o kosztach, a musimy zacząć mówić językiem korzyści. O tym, że „dla polskich rolników szansą są uprawy ekologiczne, dla transportu – napęd elektryczny”. Zapowiedział, że działania regulacyjne będą zmierzać do odblokowania potencjału OZE (m.in. wiatraków na lądzie), postawienia na fotowoltaikę, wykorzystania magazynów energii czy zmiany opartego na węglu modelu działalności spółek energetycznych, a także współpracy z biznesem.

– Ekologia nie jest tylko dodatkiem do polityki. Ta presja musi być jeszcze silniejsza. Musimy mówić o zyskach i zachętach. To nie jest coś, co nam się narzuca. To jest coś, co nam się realnie opłaca – podkreślił Miłosz Motyka.

Maria Andrzejewska, dyrektor generalna Centrum UNEP/GRID-Warszawa, mówiła, że według najnowszego raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) Europa jest najszybciej ogrzewającym się kontynentem. Wskazała, że Unia od dawna zdaje sobie sprawę z konieczności działania i ma szereg inicjatyw, zapisanych m.in. w EZŁ, zmierzających nie tylko do redukcji emisji, ale też adaptacji do zmian klimatu. Naszej szybkiej reakcji wymagają skutki zdrowotne kryzysu klimatycznego, jak też wzmocnienie systemu opieki zdrowotnej, aby mógł poradzić sobie z tym ogromnie złożonym tematem.

– Niech towarzyszy nam wniosek z raportu EEA: istniejący zestaw polityk UE nie jest dostosowany do skali zagrożeń, jakie niesie kryzys klimatyczny – podkreśliła Maria Andrzejewska.

Węgiel musi odejść

Weronika Michalak, dyrektor w HEAL Poland, zauważyła, że w dyskusji o znaczeniu zanieczyszczenia środowiska dla zdrowia musimy mówić także o zmianach klimatu. – Wpływ zanieczyszczeń na zdrowie i na zmiany klimatu to są zjawiska, które się zazębiają, mają często wspólne źródło, ale zupełnie inne skutki – stwierdziła.

Zaznaczyła, że wskazanie podczas tej debaty przez wiceministra klimatu na zależność między zdrowiem a transformacją energetyki jest niezwykle cenne i jest bardzo wyczekiwanym nowym podejściem strony rządzącej do tych tematów. – Mówiliśmy o tym od lat, ale nikt nas nie słuchał – podkreśliła Weronika Michalak.

Szczególnie ważne jej zdaniem jest odchodzenie w energetyce od węgla kamiennego i brunatnego. Ale zwróciła także uwagę na potrzebną analizę pod kątem wpływu na zdrowie publiczne poszczególnych źródeł energii w całym cyklu ich życia. Chodzi np. o panele fotowoltaiczne, od ich produkcji, poprzez transport i związane z tym emisje, eksploatację, aż po jej zakończenie.

Agata Łapińska-Smolińska, dyrektorka ds. marketingu Polpharmy, podkreśliła, że dbałość o środowisko naturalne oznacza działania kompleksowe. Dlatego firma przede wszystkim redukuje ślad węglowy, inwestuje w farmy fotowoltaiczne we wszystkich zakładach, a także wdraża zasady ekoprojektowania do rozwoju swoich produktów.

W działania prośrodowiskowe angażują się także pracownicy Polpharmy i jej klienci. Jednym z przykładów jest sadzenie nieprzemysłowych, bioróżnorodnych lasów na terenie całej Polski w ramach programu „Ekowizyty”. W jego ramach Polpharma część wyjazdowych wizyt przedstawicieli w gabinetach lekarzy zastępuje wizytami online i za każdą z nich sadzi 1 mkw. lasu. Do tej pory wspólnie z lekarzami i fundacją Las Na Zawsze w całej Polsce posadzono 16 lasów o łącznej powierzchni 16 ha.

Zdaniem Zbigniewa M. Karaczuna, prof. SGGW, eksperta Koalicji Klimatycznej, aby nastąpiły zmiany, potrzebne są odważne działania polityczne. – Wiele problemów dotyczących ochrony klimatu jest trudnych. Ich rozwiązanie będzie wymagało zmiany naszego postępowania – powiedział. – Ale zbudujmy dobrą narrację. Nie mówmy tylko o kosztach, lecz zacznijmy mówić o ochronie klimatu w kategorii korzyści. Korzyści zdrowotnych dla nas i naszych dzieci, a także korzyści dotyczących bezpieczeństwa żywieniowego czy geopolitycznego – podkreślił.

Nawiązując do działań biznesu, Piotr Siergiej, rzecznik Polskiego Alarmu Smogowego, zauważył, że celem firm są przychody i zysk, a koszty klimatyczne czy środowiskowe są „kosztem zewnętrznym, czyli nieujmowanym w księgach”. – Dopóki ten koszt zewnętrzny nie zostanie wciągnięty do ksiąg finansowych danej firmy, nic się nie zmieni. To jest zadanie dla rządów, może dla ONZ. Gdy to nastąpi, świat zacznie wyglądać zupełnie inaczej. Firmy będą musiały uwzględnić koszty np. zanieczyszczonych przez siebie wód czy gruntów lub też koszty opieki zdrowotnej państwa nad osobami chorymi wskutek szkodliwych emisji – dodał. Przytoczył dane z raportu WHO, która szacowała koszty takiej opieki w Polsce nad osobami ze schorzeniami wynikającymi tylko z zanieczyszczenia powietrza na 100 mld zł. – Płacą za to podatnicy, a na pewno nie firmy. Gdyby to firmy miały płacić, te koszty by zmalały, bo firmy musiałyby je uwzględnić w swojej działalności – stwierdził.

Bardzo pozytywnie ocenił też program „Czyste powietrze”. Wskazał jednak, że MKiŚ powinno zagwarantować na jego kontynuację znacznie więcej niż zapowiedziane 6,7 mld zł, gdyż – jak mówił – już złożono wnioski o dofinansowanie wymiany źródła ciepła na 26 mld zł, a podpisane umowy opiewają na 19 mld zł.

Z myślą o najmłodszych

Dr Anna Gałązka, główny specjalista Zespołu Zdrowia i Spraw Socjalnych Biura Rzecznika Praw Dziecka, zauważyła, że ostatnio miało miejsce wiele wydarzeń związanych z poszukiwaniem rozwiązań na rzecz czystego powietrza, co podkreśla ważność tego tematu. Potrzebne jest teraz wypracowanie synergii, które te dyskusje przekuje w działanie.

Wyzwaniem, jeśli chodzi o najmłodszych, są m.in. wpływ zanieczyszczeń powietrza pochodzących z transportu na zdrowie i rozwój dzieci, zatrucie ołowiem, wykluczenie transportowe na terenach wiejskich czy kwestia otyłości i innych chorób cywilizacyjnych. RDP podejmował te kwestie w wystąpieniach generalnych do Ministerstwa Zdrowia. Są one aktualne także w przypadku kobiet w ciąży czy seniorów.