Chaos w przestrzeni kosztuje ponad 80 mld zł. Płacimy za to wszyscy

Rozproszona zabudowa, brak koordynacji między budową osiedli a rozwojem służącej mieszkańcom infrastruktury (drogi, usługi, sklepy), ale też nadmierna skala odrolnienia ziemi na cele budowlane i inwestowanie na terenach zagrożonych np. powodziami. To wszystko prowadzi do chaosu przestrzennego. Koszty – co najmniej 84,3 mld zł rocznie – ponoszą mieszkańcy, przedsiębiorcy i państwo, w tym samorządy.

Miliony wuzetek

Najwięcej, bo aż 31,5 mld zł, pochłania obsługa transportowa rozproszonej zabudowy. 20,5 mld zł – to nadmiarowe koszty budowy i utrzymania infrastruktury (m.in. drogi, wodociągi, kanalizacja, wykup gruntów). 12,6 mld zł – wydatki m.in. na ochronę środowiska, koszty zdrowotne, usuwanie skutków klęsk żywiołowych, 10,9 mld zł – nieruchomości (wykup gruntów, roszczenia, mniejsze wpływy z podatków), 8,8 mld zł – m.in. nadmierne wyłączenie terenów z produkcji rolnej.

Koszty podaje Polski Instytut Ekonomiczny (PIE) w raporcie „Społeczno-gospodarcze skutki chaosu przestrzennego", powołując się na analizy kilkunastu instytucji (PAN, uczelnie, GUS, biura planowania) z lat 2016–2018. „Rzeczpospolita" publikuje wnioski z raportu jako pierwsza.

Do chaosu prowadzą m.in. procesy osiedleńcze. W latach 1989–2020 odnotowano w kraju ponad 13 mln przemeldowań. Kolejny powód – nadpodaż gruntów budowlanych. Na terenach przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe dałoby się osiedlić od 59 mln (wg planów miejscowych) do 135 mln osób (wg studiów gminnych). Dla porównania –roczne saldo migracji to 350–450 tys. osób.

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Adam Roguski: Osiedla łanowe nie spadły z kosmosu

Miasta rozlewają się nie bez powodu – Polaków nie stać na drogie mieszkania. Jak walczyć z chaosem przestrzennym, a zarazem nie wylać dziecka z kąpielą?

W planach zagospodarowania (na koniec 2020 r. pokrywały 31,4 proc. powierzchni kraju) pod mieszkalnictwo przeznaczono 14 proc. powierzchni (12,8 proc. – pod jednorodzinne, 1,2 proc. – wielorodzinne). A że plany pokrywają ok. jednej trzeciej powierzchni kraju, to tereny pod mieszkaniówkę zajmują ok. 4 proc. powierzchni Polski.

Na obszarach bez planów (68,6 proc.) inwestycje powstają na podstawie decyzji o warunkach zabudowy – tzw. wuzetek. – Są one jednym z najważniejszych czynników generujących chaos przestrzenny. Przy ich wydawaniu stosuje się zasadę: „co nie jest zakazane, jest dozwolone" – mówi Paula Kukołowicz, analityczka zespołu strategii PIE, współautorka raportu. – Od 2003 r., od kiedy ten instrument prawny obowiązuje, wydano w całym kraju ponad 2,6 mln wuzetek. Zapisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie pozostawiają urzędnikom wiele możliwości odrzucania wniosków o WZ z przyczyn innych niż formalne (np. braki w dokumentacji).

Zdaniem ekspertki PIE warunki, które trzeba spełnić, aby uzyskać wuzetkę, są zbyt luźno określone. Decyzje są przyznawane nawet dla inwestycji powstających w znacznej odległości od istniejącej zabudowy.

Zasób terenów pod mieszkaniówkę powiększa się też dzięki odrolnieniom. W latach 2003–2020 w planach miejscowych zmieniono przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze 345 tys. ha (dane Ministerstwa Rozwoju i Technologii i GUS). PIE ocenia, że może to być jednak co najmniej 640 tys. ha. – Gdyby pod zabudowę jednorodzinną przeznaczyć tylko połowę tych terenów, można by tam osiedlić 8,5 mln osób – szacują autorzy raportu PIE. 30 proc. odralnianych gruntów to tereny podmiejskie.

Czytaj więcej

Regulacje prawne i przepisy

Remedium na chaos poszukiwane

Mieszkam pod Warszawą i widzę powstające po horyzont patoszeregowce. Jest duże ryzyko, że w tej mierze nie nastąpi znacząca poprawa – mówi architekt Mariusz Ścisło, pełnomocnik zarządu głównego Stowarzyszenia Architektów Polskich ds. legislacji, współwłaściciel i prezes FS&P ARCUS Biuro Architektoniczne.