Musimy powstrzymać Chiny

Rz: Czy to był dobry pomysł, żeby organizować igrzyska olimpijskie w Chinach?

Bardzo zły. Po raz trzeci olimpiada odbyła się w państwie będącym dyktaturą. Pierwszy raz miało to miejsce w 1936 roku w Berlinie, a drugi raz w 1980 roku w Moskwie. Chiny łamią wszelkie międzynarodowe zobowiązania, w szczególności dotyczące praw człowieka. Nie powinny za to dostawać nagrody w postaci prawa do organizacji igrzysk.

Jakie znaczenie dla władz chińskich ma ta impreza?

Dzięki igrzyskom reżym wychodzi z cienia. Może pokazać wielki postęp ekonomiczny, jaki dokonał się w Chinach w ostatnich latach. Wiadomość, którą chce przekazać światu, jest taka, jaką od setek lat przekazuje swoim słabszym sąsiadom: jesteśmy wielką potęgą i mamy gigantyczny potencjał. Tysiące ludzi bijących w bębny podczas ceremonii otwarcia przypomniało mi narodowo-socjalistyczny wiec, który odbył się w Norymberdze w 1934 roku. Leni Riefenstahl nakręciła podczas niego słynny propagandowy film „Triumf woli”. Każdy z tych ludzi miał taki sam zacięty wyraz na „zamrożonych” twarzach. Chińska indywidualność została ostatecznie zdławiona przez reżym, Chińczycy są częścią jednego organizmu.

Pojawiały się opinie, że igrzyska pomogą zliberalizować Chiny.

Olimpiada nie tylko nie zliberalizowała Chin, ale wywołała dodatkowe naruszenia praw człowieka. To raczej nie jest to, czego oczekiwał Międzynarodowy Komitet Olimpijski, gdy sześć lat temu przyznał Chinom prawo do organizacji igrzysk. Spodziewano się, że komuniści dotrzymają słowa i w latach poprzedzających imprezę zaczną przestrzegać praw człowieka. Stało się coś dokładnie przeciwnego. Dysydenci byli aresztowani, robotnicy jeszcze bardziej prześladowani, setki tysięcy domów zniszczono, aby zrobić miejsce na rozmaite monumentalne budynki. Nawiasem mówiąc, wszystkie te konstrukcje, podobnie jak to miało miejsce w państwach Stalina i Hitlera, ukazują przedziwną fascynację tyranii wielkimi budowlami.

A chińskie służby bezpieczeństwa? Zwolniły nieco swój żelazny uścisk?

Skądże. Na ulicach Pekinu jest obecnie więcej policji i szpicli niż w trakcie masakry na placu Tiananmen w 1989 roku – ponad 100 tysięcy funkcjonariuszy. Są wszędzie. Obserwują każdy ruch Chińczyków i obcokrajowców, aby wykryć wszelkie przejawy nieprawomyślnej aktywności. Z tego co wiem, wszystko to przeraziło wielu turystów zupełnie nieprzygotowanych na taką sytuację.

Czy Ministerstwo Bezpieczeństwa to dziś najpotężniejszy resort w komunistycznych Chinach?

Jakiś czas temu razem z moimi współpracownikami prowadziliśmy śledztwo w sprawie zbrodni popełnianych przy realizacji polityki jednego dziecka. Departament stanu wysłał potem do Chin swoich ludzi, którzy mieli za zadanie na miejscu sprawdzić, czy to, co ustaliliśmy, jest prawdą. Przy tej okazji jeden z dyplomatów rozmawiał z szefem chińskiej Państwowej Komisji Planowania Rodziny. Człowiek ten powiedział mu, że sytuacja się zmieniła, że nikt już nikogo do niczego nie zmusza i nie dochodzi do żadnych nadużyć. „Proszę bardzo, niech Mosher do nas przyjedzie i sam wszystko zobaczy” – oświadczył. Oczywiście natychmiast popędziłem do ambasady, ale wizy nie dostałem. Bezpieka powiedziała „nie”. Takich zaproszeń od rozmaitych chińskich resortów dostałem sporo, jestem jednak na czarnej liście bezpieki i legalnie nie mogę odwiedzać Chin.

Czy podobnie jak w Związku Sowieckim policja polityczna stała się w Chinach państwem w państwie?

Tak, bo dokładnie w taki sposób została zaprojektowana. Przytoczona przeze mnie historia pokazuje, że bezpieka ma prawo zablokować decyzję każdego innego resortu i organu władzy. Nawet Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Bezpieka mówi, że jakaś sprawa jest kwestią bezpieczeństwa narodowego i ją po prostu przejmuje. Koniec. To gracze wagi ciężkiej, którzy wzbudzają powszechny strach. Mają teczki wszystkich obywateli. Ludzie są święcie przekonani, że funkcjonariusze znają największe sekrety każdego Chińczyka. To sprawia, że nikt nie chce z nimi zadzierać.

Jest pan antropologiem, co pana skłoniło do zainteresowania się działaniami chińskiego reżymu?

Od pierwszych moich kontaktów z Chińczykami zrozumiałem, jak nienawidzą systemu komunistycznego. Spodziewałem się, że w kraju tym nastąpi wielka zmiana, że system zostanie obalony. Pokładałem nadzieję w młodych, nieco bardziej liberalnych działaczach, którzy wówczas pojawili się w partii. Myślałem, że stary beton wymrze i ci młodzi wejdą na scenę i zmienią kraj. Czyli mniej więcej powtórzy się scenariusz, który miał miejsce w Europie Środkowej. I właśnie wtedy nastąpiła masakra na placu Tiananmen. Nie rozwiało to jednak moich nadziei. Myślałem, że to tylko czasowy krok w tył. Że nienawiść do partii jest tak silna, że prędzej czy później ustrój padnie. Gdy zaczynasz strzelać do ludzi na ulicach, to znaczy, że się kończysz.

Reżym się jednak nie skończył.

Bo komuniści nagle podsycili ogień pod ekonomią. Wpuścili zagraniczny kapitał. Najpierw z Tajwanu, potem z Europy, a wreszcie ze Stanów Zjednoczonych. I zaczął się wielki boom. W latach 90. pomagaliśmy dysydentom, którym udało się uciec za granicę. Nagle zorientowaliśmy się, że tych dysydentów robi się coraz mniej. Zaczęli znikać. Wcale ich jednak nie zabijano ani nie porywano – byli systematycznie kupowani przez Chiny. Przedstawiciele bezpieki przychodzili do nich i mówili: „Twoja rodzina cały czas tam jest. Jej sytuacja nie jest dobra. Jak przestaniesz krytykować reżym, to pozwolimy ci wrócić. Wykorzystasz doświadczenie zdobyte za granicą w biznesie. Mamy wielki boom – zarobisz kupę pieniędzy”. Zrozumiałem wówczas, że wielka zmiana, na którą tak liczyliśmy, po prostu nie nastąpi. Leninizm, aby przetrwać, przekształcił się w jakiś dziwaczny twór: leninizm-kapitalizm. Chińczycy zaczęli się skupiać na bogaceniu i poprawie poziomu życia. Na walkę o wolność nie ma czasu.

Ale skoro ludzie się bogacą, to powstaje klasa średnia i wyższa. Beneficjenci kapitalizmu to naturalni przeciwnicy komunizmu.

Gdy w latach 90. po raz pierwszy przywódcy partii zaczęli mówić o kapitalizmie, większość partyjniaków podniosła larum. „Kapitalizm? My nienawidzimy kapitalizmu!

Jesteśmy przecież komunistami!”. Teraz okazuje się, że przytłaczająca większość milionerów i miliarderów to synowie lub wnuki wysokich działaczy partyjnych. Dziewięciu na dziesięciu Chińczyków znajdujących się w grupie najlepiej zarabiających swoje fortuny zawdzięcza wykorzystaniu układów swoich komunistycznych krewnych. Proszę się nie spodziewać, że ci ludzie będą walczyć z komunizmem. Bo niby dlaczego? To partia stworzyła tą oligarchię.

A jaką rolę odgrywa obecnie w Chinach nacjonalizm?

Gigantyczną! Jedną z rzeczy, jaką reżym zrobił po masakrze na placu Tiananmen, było wprowadzenie patriotycznego wychowania do szkół. Od przedszkola do studiów wpajają młodym ludziom opowieść o tym, jak Chiny były zawsze męczone i prześladowane przez Zachód. Jak podczas wojen opiumowych i podczas powstania bokserów ludzie Zachodu bili i upokarzali Chińczyków. Ma to zamienić obywateli w superpatriotów.

Komuniści uczą patriotyzmu? Po co?

Chodzi o wpojenie nienawiści do Zachodu. I poczucia, że wreszcie nadszedł czas na rewanż. Ten rewanż może być ekonomiczny, ale równie dobrze militarny. Wbrew pozorom nastroje są bardzo antyzachodnie. Gdy w 1999 roku Amerykanie niechcący zbombardowali ambasadę Pekinu w Belgradzie, w Chinach wybuchła anty-amerykańska furia. Mówi się, że to było zainspirowane, zorganizowane przez rząd. Nieprawda. Rząd na to jedynie pozwolił, a później starał się kontrolować.

W swojej książce „Hegemon” pisze pan, że Chińczycy dążą do dominacji nad innymi. Czy te ambicje mają skalę światową?

Myślę, że tak. Taka jest bowiem natura hegemona. Dominującej siły, której przeznaczeniem jest panować. Chiny zdają sobie sprawę, że mają jedną piątą światowej populacji, drugą co do wielkości gospodarkę, która cały czas się rozwija, i potężną armię. Świat postrzegają jako przestrzeń, którą – takimi czy innymi środkami – mogą sobie podporządkować.

Co powinien zrobić Zachód?

Na pewno nie powinien działać tak jak teraz. Obecna strategia Zachodu sprowadza się bowiem do tego, że chcemy włączyć Chiny do światowego ładu. Wciągnąć do Światowej Organizacji Handlu i dać dostęp do naszych rynków. Robi się tak, bo ludzie myślą, że Chiny to kolejny Tajwan, Korea Południowa czy Japonia. Że ekonomiczna wolność doprowadzi w końcu do wolności politycznej. Jeżeli otworzymy im rynki i damy zarobić, to przyspieszymy przemiany demokratyczne. Zgoda, to może rzeczywiście nastąpić, ale dopiero za wiele, wiele lat. A status światowego supermocarstwa – między innymi właśnie dzięki takim działaniom – Chiny uzyskają znacznie szybciej. Obecnie na amerykańskich akademiach wojskowych mówi się, że Chiny w 2020 roku będą najważniejszym wyzwaniem dla USA, o zbliżonym do nich potencjale. To tylko za 12 lat.

To bardzo ciekawe. Bo Chińczycy, gdy opowiadają o swoich celach, często powtarzają, że potrzebują spokoju i pokojowych warunków, żeby się rozwijać, właśnie do 2020 roku.

Apologeci Chin mówią zaś, że nie ma się czego bać, bo w 2020 roku Chiny będą już przyjaznym państwem respektującym prawa człowieka i demokrację. No cóż, byłoby cudownie. Bardzo bym się cieszył. Ale nie postawię przyszłości mojej i moich dzieci na taką słabą kartę. Musimy mieć nadzieję na najlepsze, ale szykować się na najgorsze.

A jaki jest czarny scenariusz?

Taki, że Chiny staną się superpotęgą równą Stanom Zjednoczonym, ale nierespektującą światowego porządku. Porządek, jaki by im odpowiadał, to całkowita dominacja. Jeżeli zaczną realizować ten cel, nie będzie już pokojowej koegzystencji demokratycznych krajów, które szanują prawa człowieka i wolność gospodarczą. To będzie zupełnie inny świat. Chiny nie są jeszcze jednym z wielu światowych graczy, to być może największy gracz w historii ludzkości. Nie ma mowy, żeby komunistyczne Chiny na dłuższą metę egzystowały w ramach obecnego porządku. Albo same się zmienią, albo zmienią ten porządek. To już zresztą się zaczyna.

Co pan ma na myśli?