Komunizm na szaniec

Wymiętoszony bukiet złożony z połamanych ogonków kwiatowych bywa zachwycający tylko dla mamusi małego urwisa. Matce reżysera Glińskiego współczuję prezentu, jakim jest dedykowany jej film „Kamienie na szaniec". Kodeks moralny Szarych Szeregów jest mi bliski. Nie pojmuję, że człowiekowi w wieku mocno dojrzałym może się chcieć uprawiać koniunkturalne kłamstwo, które przecież, jak każde kłamstwo, ma krótkie, świńskie nóżki.

Film „Kamienie na szaniec" oparty jest na wątku ostatnich miesięcy życia Jana Bytnara „Rudego" i Tadeusza Zawadzkiego „Zośki". Osią akcji filmu jest aresztowanie przez gestapo i odbicie „Rudego" oraz okres podsumowań i gorzkich wywodów „Zośki" po jego śmierci. Trzeciego z głównych bohaterów książki – dokumentu Aleksandra Kamińskiego film niemal pominął.

Media wróżą, że film może być rekordem kasowym. Na popołudniowym, sobotnim seansie obejrzało go wspólnie ze mną osiem osób. Niestety, w ciągu tygodnia nie zawiodą pewnie co bardziej bezmyślni i nieostrożni nauczyciele. Ze wsparciem Państwowego Instytutu Sztuki Filmowej, finansowanym przez Polaków III RP, powstało bowiem kolejne dzieło gorliwe w „odbrązowianiu" Polaków II RP, zatem w robieniu z nich bezrozumnych szałem, nieroztropnych narwańców. Dzieci szkolne przyjdą do kina łykać nowe kłamstwo za kłamstwem. Scenę po scenie.

Jeżeli toteż w życiu harcerzy II RP chodziło o Boga, Honor i Ojczyznę, to w filmie o Szarych Szeregach nie ma ani Boga, ani Honoru, ani Ojczyzny. Temat Boga załatwia się tam w pięciu słowach, pokazując broń: „Jego się trzymaj. Nie jezuity". Instrukcją krótką, łatwo wpadającą w ucho.

„Życiem moim Polska cierpiąca i walcząca. Wiarą moją Polska zwycięska i triumfująca" – głosił Katechizm Szarych Szeregów. W filmie ojczyzna pojawia się w scenie leśnej przysięgi. W konwencji na poły komediowej, wobec uwiązanych na golasa, schwytanych Niemców. Śmiesznie, na różne sposoby opadłe lub zrolowane podkolanówki harcerzy ktoś do tej sceny specjalnie, malowniczo udrapował.

„Kamienie na szaniec" to głupawy, nierealistyczny film akcji. Gonitwa harcerzy bez motywacji i celu za marzeniem o broni. Demaskowanie naiwności młodych zapaleńców. Fałszowanie oryginalnych wątków. I tak – w życiu Zośka, podczas pracy w lesie, rzeczywiście natrafił na zakopaną broń, zorientował się w jej bezużyteczności w walce miejskiej, za czym potajemnie ją wyczyścił i ukrył. Motyw ten, jak wiele innych z książki – dokumentu - został w filmie kłamliwie przekręcony na niekorzyść Szarych Szeregów. Doświadczony łącznik z AK wyśmiewa w nim harcerzy, że nie poznali się na złomie.

Karygodnie wybrzmiewa w filmie motyw przeniesienia mieszkania Błońskich. Podpowiada się w nim widzowi rozumienie tej akcji jako kradzieży na cele zdobycia funduszy, podczas gdy była ona śmiertelnie niebezpiecznym majstersztykiem organizacyjnym. Brawurowym przeniesieniem siedziby pracy konspiracyjnej w biały dzień na oczach kilkuset zatrzymanych pod bronią, milczących lokatorów mieszkań wyposażonych zresztą w telefony. W trybie wpuszczania wszystkich wchodzących Niemców bez ich wypuszczania. Szczytem podłości jest włożenie w usta Rudego pytania - wątpliwości, czy w tej robocie chodziło o Polskę, czy o ratowanie srebrnych łyżeczek.

Szczytów takich jest w filmie moc. Po śmierci Rudego Zośka miota w AK, uosobionej przez osobników o aparycji i zachowaniu typów spod ciemnej gwiazdy, oskarżenia o odciąganie jego ratunku. Zośka twierdzi, że z winy AK Rudy był męczony przez wiele dni. Kłamstwo to jest porażające. Rudy został aresztowany wraz z ojcem 23 marca, odbito go już 26 marca, a więc w trzy dni po aresztowaniu. W sześć dni po aresztowaniu - 30 marca – skatowany chłopiec umarł już wśród bliskich. Słowa potępienia i oskarżeń Niemców o bestialstwo w filmie nie padają. Jest za to kpina z harcerzy - „Nie daliście rady dwóm esesmanom". Takie hasła są jak matryce dla młodych głów.

Rudy, Zośka i koledzy wychodzą w filmie na ludzi przegranych. Zośka pozwala w końcu, wbrew historycznym relacjom naocznych świadków, zabić się niemieckiemu wyrostkowi.

Góra filmowych kłamstw i przekręceń przestaje dziwić już definitywnie w momencie czysto stalinowskiego komentarza na temat Heńka z Pragi. „Nie był z naszego towarzystwa" – skonstatowali bowiem rzekomo absolwenci liceum Batorego zdradę plebejusza. Prawdziwi harcerze upominali się nieustannie nawzajem i bywali upominani, by nie uważać się za elitę. Skromność, otwartość i demokratyczne przekonania były również ich ideałami.

Zresztą, ojca Rudego – Stanisława Bytnara - wybitnego działacza i nauczyciela, nadludzkim wysiłkiem wykształciła matka - chłopka. Rodzice Rudego prowadzili szkoły dla niepełnosprawnych. Matka Janka Bytnara - Rudego jeszcze długie lata po wojnie patronowała ruchowi harcerskiemu. Na filmie trudniła się wyłącznie gotowaniem. W istocie, w czasie aresztowania syna i męża była w terenie, w tajnej szkole.