Przyjaźń na wulkanie

W 1898 roku wielki książę Ernst Ludwig, władca księstwa Hessen-Darmstadt, zaprosił do siebie wiedeńskiego geniusza secesji Josefa Marię Olbricha.

Publikacja: 02.07.2010 03:22

Wieża zbudowana na cześć rocznicy ślubu pary książęcej, obok cerkiew projektu Leona Benois

Wieża zbudowana na cześć rocznicy ślubu pary książęcej, obok cerkiew projektu Leona Benois

Foto: Forum

Tak narodziła się trwająca osiem płodnych lat przyjaźń między władcą a wizjonerem współczesnej sztuki użytkowej. O tych „bliźniaczych duszach” opowiadała poświęcona Olbrichowi niedawno zamknięta wielka wystawa w Darmstadt – stolicy niemieckiej odmiany secesji – „Jugendstil”.

W Niemczech początku XX wieku, coraz agresywniej akcentujących prawo do „swojego miejsca pod słońcem”, Hesja i stolica jej nadreńskiej części Darmstadt była jak oaza dawnej epoki. Czasów, gdy władcy europejscy bardziej uważali się za wielką rodzinę niż za patronów nowoczesnego nacjonalizmu. W całej Europie od Londynu po Moskwę książę Ernst Ludwig mógł czuć się jak u siebie. Królowa brytyjska Wiktoria była jego babką, żona cara Mikołaja II Aleksandra Fiodorowna – jego siostrą.

Wielki książę Ernst Ludwig ucieka od polityki i szuka ukojenia w idei czystej sztuki. Młody władca z racji dynastycznych koneksji spędził w Wielkiej Brytanii młodość i nabrał nad Tamizą angielskiego umiaru i eleganckiego gustu. Jego kuzyn cesarz Wilhelm II z fascynacji brytyjskością wyprowadził jedynie prowokującą Londyn obsesję, aby zbudować większą flotę niż królewska.

Ernst Ludwig w czasie pobytu nad Tamizą między 1892 a 1897 rokiem zachwycił się środowiskiem „Guild of Handicraft” i „Arts and Craft movement”– brytyjskich projektantów, którzy stali się pionierami brytyjskiej odmiany protosecesji i modernizmu. W 1898 roku angielskim nowatorom z Arthurem Bailliem Scottem na czele heski władca zlecił zaprojektowanie swoich apartamentów w książęcym zamku w Darmstadt. Zainteresowanie nowymi nurtami w sztuce skłoniło potem księcia do wizyty w Wiedniu i zauważenia wiedeńskiej secesji. Poznaje najbardziej wyrazistą gwiazdę nowego nurtu – Josefa Marię Olbricha, który ma już wtedy na koncie projekt wiedeńskiego pawilonu secesji.

Olbrich zostaje zaproszony do Darmstadt i szybko odkrywa, jak wspaniałomyślne stworzono mu tu warunki książęcego mecenatu. Władca uwalnia go od wszelkich trosk bytowych, w zamian oczekując jedynie rozwijania talentu.

Już na paryskiej wystawie światowej w 1900 roku Olbrich prezentuje „pokój z Darmstadt” – kompletnie zaprojektowany secesyjny gabinet. W stolicy heskiego księstwa Olbrich współtworzy pismo „Inner-dekoration”, które lansuje nowoczesne wzornictwo w Niemczech.

Ale jest jeszcze jedno źródło inspiracji. W Darmstadt swoje niemieckie urlopy spędzała rosyjska para cesarska. Od koneserów sztuki z otoczenia cesarskiej pary wielki książę dowiaduje się o fenomenie Abramcewa – małej podmoskiewskiej kolonii artystycznej, gdzie przy życzliwości dworu powstaje rosyjska secesja silnie naznaczona inspiracją staroruską. W tym stylu zbudowana zostaje na Mathildenhöhe – wzgórzu na obrzeżach Darmstadt

– cerkiewka projektu rosyjskiego architekta Leona Benois. Ernest Ludwig postanawia w 1901 roku założyć na tymże wzgórzu coś na kształt Abramcewa. Łącznikiem między tymi dwoma inicjatywami jest związany ze środowiskiem Abramcewa malarz Wiktor Wasniecow, który wymalował wnętrza darmsztadzkiej cerkiewki.

Wielki książę i Olbrich snują ambitne plany dotyczące artystycznej kolonii na wzgórzu Matyldy.

Każdy artysta w tej kolonii miał mieć własny dom będący demonstracją artystycznych możliwości secesji i tworzyłby we wspólnych warsztatach dzieła łączące różne specjalności. Obok Olbricha na Mathildenhöhe osiedlali się okresowo lub na stałe tacy twórcy, jak malarze: Otto Eckmann, Ernst Ludwig Kirchner, Hans Christiansen; architekt wnętrz Patriz Huber, grafik Paul Bruck, wreszcie rzeźbiarz Rudolf Bosslet i Ludwig Habich. Ich siłami w 1901 roku pod oficjalnym patronatem wielkiego księcia dochodzi do wielkiej wystawy „Ein Dokument deutscher Kunst”.

Instytut Monitorowania Mediów, Raport NOM, październik 2024

"Rzeczpospolita" najbardziej opiniotwórczym medium w Polsce

Czytaj u źródła

Wystawa odbija się w Niemczech szerokich echem, a zwolennicy „Jugendstil” stawiają ją za wzór. Olbrich projektuje bramę wejściową, budynek atelier – „świątynię pracy” – oraz wystawowe pawilony. Jest w euforii – kolejne lata od 1901 po rok 1908 to jego najlepszy okres twórczy. Projektuje rzeczy wielkie, takie jak modernistyczny dom towarowy Tietza w Düsseldorfie, i wdzięczne, jak bajkowy domek córki księcia ośmioletniej Eżbietki.

Olbrichowi służą też dynastyczne koneksje Hesji z dworem Romanowów. Siostra carycy wielka księżna Elżbieta zamawia u Olbricha secesyjny wystrój apartamentów w swoim petersburskim pałacu. Dzięki pośrednictwu „Elli” dochodzi też do cyklu wykładów austriackiego twórcy na temat secesji w Kijowie.

W 1904 roku kolejny sukces – Olbrich zdobywa uznanie na światowej wystawie w Saint Louis w USA za projekt willi. W 1905 roku powstaje na wzgórzu Matyldy secesyjna wieża ku czci rocznicy ślubu książęcej pary do dziś służąca darmsztadzkim nowożeńcom jako pałac ślubów. Nowy design miał służyć estetycznemu rozwojowi heskiego przemysłu i rzemiosła. Nie były to zupełnie wydumane rachuby – w 1906 roku Olbrich zaprojektował na przykład karoserię samochodową dla powstałej w nieodległym Rüsselsheim fabryki samochodów Adama Opla. Dwa lata później w czasie wizyty w Düsseldorfie Olbrich zapada na banalne przeziębienie, jak sądzi. Zlekceważona choroba szybko przybiera formę zapalenia płuc i 8 sierpnia 1908 roku artysta umiera. Wielki książę sprowadza zwłoki geniusza do Darmstadt i na czele tłumów odprowadza trumnę na cmentarz Rosenhöhe.

Epoka Darmstadt jako stolicy sztuki potrwa jeszcze tylko parę lat. Latem 1913 roku po raz ostatni Mikołaj II i jego żona Elżbieta spędzili w heskiej stolicy wakacje. Przymuszona konwersja cesarzowej z protestantyzmu na prawosławie odbiła się po latach chorobliwym kultem „świętego starca” Grigorija Rasputina, którego dziwaczny wpływ na carską parę pogrzebał prestiż monarchii.

Rok później Ernst Ludwig, tak jak i inni książęta, pójdzie na wojnę z państwem swojego szwagra. W listopadzie 1918 roku w Darmstadt rewolucyjna Rada Żołnierzy i Robotników ogłosi detronizację Ernsta Ludwiga i powstanie Ludowej Hesji. Niemieccy rewolucjoniści są mniej krwiożerczy niż Sowieci i pozwolą księciu wolno opuścić miasto. W 1924 roku były książę stworzy w swoim dawnym zamku muzeum. Umrze w 1937 roku. Triumf święci wówczas nazistowski neoklasycyzm, a secesja uważana jest za pretensjonalne bezguście. Wielki książę i jego przyjaciel geniusz będą musieli poczekać aż do lat 50. na uznanie ze strony rodzinnego miasta. Obecnie w willi Olbricha na Mathildenhöhe mieści się Instytut Polsko-Niemiecki w Darmstadt.

Plus Minus
Tomasz P. Terlikowski: Adwentowe zwolnienie tempa
Plus Minus
„Ilustrownik. Przewodnik po sztuce malarskiej": Złoto na palecie, czerń na płótnie
Plus Minus
„Indiana Jones and the Great Circle”: Indiana Jones wiecznie młody
Plus Minus
„Lekcja gry na pianinie”: Duchy zmarłych przodków
Plus Minus
„Odwilż”: Handel ludźmi nad Odrą
Materiał Promocyjny
Nest Lease wkracza na rynek leasingowy i celuje w TOP10