Jan Skoumal: Czy obowiązuje nas nowelizacja języka polskiego?

Jeden z bohaterów „Old Shatterhanda” opowiedział na kartach powieści Karola Maya historię swojego „wygnania” z Saksonii, które zaczęło się od karczemnej kłótni o językową poprawność. twierdził bowiem, że powinno się mówić  „najsamprzód”, a jego rozmówcy obstawali przy wersjach „najprzód” oraz „na wyprzodki”. Gdy zaś do rozmowy dołączył nauczyciel, chcący ukrócić wszelkie wątpliwości i jako poprawną wersję podał „nasamprzód” — w ruch poszły kufle i pięści. Sprawa skończyła się procesem, dymisją i wyjazdem bohatera z kraju.

Najnowsza decyzja Rady Języka Polskiego, odgrywająca na naszym podwórku rolę takiego właśnie nauczyciela, wzbudziła równie wiele emocji. Pojawiły się głosy podważające sens niektórych zmian — z kwestią zapisywania nazw mieszkańców miast wielką literą na czele — które dały początek festiwalowi antyinstytucjonalnego oburzenia. Bo co to ma znaczyć, że jakaś rada ma nam dyktować, jak mamy pisać i mówić? 

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Rada Języka Polskiego ogłasza rewolucję. Nazwy mieszkańców miast wielką literą. Są też inne, ważne zmiany

Rada Języka Polskiego uchwaliła zmiany zasad ortografii, które obowiązywać będą od 1 stycznia 2026 r. Od tej daty np. nazwy mieszkańców miast powinniśmy pisać wielką literą, a nie małą, jak dotychczas. „To chyba największa reforma ortografii w czasach powojennych. Trzeba się będzie uczyć wielu rzeczy od nowa” - skomentowano na profilu Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

Rada Języka Polskiego i jej polonistyczna nowelizacja

Znajoma prawniczka, posługując się branżowym żargonem, nazwała decyzję RJP „nowelizacją języka polskiego”. Warto zastanowić się więc nad tym, jaką moc mają uchwały Rady Języka Polskiego z punktu widzenia statuujących ją przepisów. Uprawnienie do ich wydawania wynika z art. 13 ustawy o języku polskim, który brzmi: „Rada (...) z własnej inicjatywy, wyraża, w drodze uchwały, opinie o używaniu języka polskiego w działalności publicznej oraz w obrocie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z udziałem konsumentów i przy wykonywaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przepisów z zakresu prawa pracy oraz ustala zasady ortografii i interpunkcji języka polskiego”.

Ustawa nie przesądza, czy opinie te są wiążącymi źródłami prawa, czy tylko niewiążącymi zaleceniami. Na ten temat wypowiadał się m.in. prof. Jerzy Podracki, lingwista z Uniwersytetu Warszawskiego i członek RJP. Wskazał on, że w listach kierowanych do Rady obywatele wielokrotnie domagali się zmian reguł językowych — tego jednak Rada zrobić nie mogła, gdyż „nie decyduje o prawach językowych”. Jak jednak zaznaczył, Rada ma prawo ustalać wiążące zasady w ostatniej z dziedzin, którą wymienia art. 13 — w sprawach ortografii i interpunkcji. Reguły ustalone przez RJP mają być obowiązkowe dla każdego użytkownika języka polskiego. Dotyczy to nazw pospolitych, własnych, geograficznych czy miejscowych. 

Brak przepisów i obowiązku publikacji

Odmiennego zdania są jednak prawnicy. Na opiniodawczo-doradczy charakter aktów RJP wskazywał prof. Maciej Zieliński. Kwestię rozwinął dr Paweł Czarnecki — uznał, iż „nie sposób jednak twierdzić, że uchwały mają wiążącą moc w stosunku do adresatów” oraz że przepisy ustawy nie wskazują nigdzie, że uchwały te są czymś więcej niż tylko zaleceniami.

Biorąc zaś pod uwagę fakt, że ustawa o języku polskim nie zobowiązuje Rady Języka Polskiego do publikacji swoich uchwał, nie możemy uznać ich za źródła prawa powszechnie obowiązującego — ogłaszanie aktów normatywnych w dzienniku urzędowym jest bowiem obowiązkowe. Nie może go zastąpić także ogłoszenie w innym miejscu niż dziennik urzędowy — tym samym publikacja uchwał Rady na jej stronie internetowej nie ma tu prawnego znaczenia.

Na uchwały Rady Języka Polskiego, w tym tę najnowszą, patrzeć musimy z zupełnie innej strony.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Rada Języka Polskiego zabrała głos ws. feminatywów

Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk wydało stanowisko w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów.