Szczególne gwarancje zawierają traktaty unijne, które oprócz tego, że gwarantują niezależność krajowych banków centralnych stanowią, że prezes banku centralnego jakiegokolwiek państwa członkowskiego UE może zostać zwolniony (odwołany) z urzędu wyłącznie wówczas, gdy dopuścił się poważnego uchybienia i decyzja w tej sprawie może być zaskarżona do Trybunału Sprawiedliwości UE m.in. przez samego prezesa. Uchybienie pozwalające odwołać z urzędu prezesa na gruncie krajowym musiałoby zostać stwierdzone prawomocnym wyrokiem skazującym w pełni niezawisłego sądu, a sędziowie Trybunału Stanu mają jedynie ograniczoną niezawisłość sformułowaną w czasach Polski komunistycznej. W sumie w oparciu o rozstrzygnięcie TS prezesa NBP nie można ani zawiesić w sprawowaniu urzędu, ani tym bardziej odwołać.
Ustawa o TS inna niż Konstytucja i ustawa o NBP
Większość sejmowa, która wykształciła się po ostatnich wyborach z ustawowego punktu widzenia może postawić prezesa NBP w stan odpowiedzialności przed TS (art. 13 ust. 1a w zw. z art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy z 26 marca 1982 r o Trybunale Stanu). W tym przypadku potrzebna jest taka sama większość, jak do powołania rządu w drugim kroku konstytucyjnym.
Arytmetycznie rzecz biorąc istnieje więc większość sejmowa do postawienia w stan odpowiedzialności przed TS prezesa NBP, co według art. 11 ust. 1 zd. drugie ustawy o TS oznaczałoby automatyczne (ex lege) zawieszenie w czynnościach prezesa NBP. Jednak takiego zawieszenia nie przewiduje Konstytucja i ustawa o 29 sierpnia 1997 r. o NBP (chociaż zgodnie z art. 9 ust. 5 pkt 2 odwołanie prezesa NBP może nastąpić, jeśli TS orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji) – to po pierwsze.
Po drugie, chociaż Konstytucja nie formułuje wprost zasady niezależności centralnego banku państwa, to z art. 227 wynika gwarancja niezależności finansowej, funkcjonalnej i instytucjonalnej. Potwierdza to wprost Trybunał Konstytucyjny – wyrok TK z 24 listopada 2003 r., K 26/03: „ustrojodawca uwzględnił wszystkie trzy wymienione wyżej aspekty niezależności banku centralnego”; wprost gwarancje niezależności krajowych banków centralnych ustanawia art. 130 Traktatu o funkcjonowaniu UE i art. 7 Protokół dołączonego do Traktatu (nr 4; protokoły stanowią część prawa traktatowego – art. 51 Traktatu o UE) w sprawie statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.
Odwołanie prezesa po prawomocnym wyroku skazującym niezawisłego sądu
Prawo UE chroni w sposób szczególny szefa każdego banku centralnego państw należących do Unii. Chodzi o niezbędne środki unijne zapewniające niezależność osobistą sprawującego urząd szefa banku centralnego od wszelkich wpływów wszelkich władz. Stabilność finansowa Polski jest – nawet jeśli nie jesteśmy w strefie euro – częścią stabilności finansowej całej Unii. Dlatego zgodnie z art. 282 ust. 1 TfUE, Europejski Bank Centralny (EBC) i krajowe banki centralne, także polski NBP, stanowią Europejski System Banków Centralnych (ESBC).
