Agnieszka Choromańska-Malicka: Nowe sposoby rozwiązywania sporów konsumenckich

Trwają prace parlamentarne nad rządowym projektem ustawy o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich. Projekt wpłynął do Sejmu 14 czerwca 2016 r., a jego pierwsze czytanie odbyło się sześć dni później.

Projekt ma za zadanie implementację do polskiego porządku prawnego postanowień dyrektywy w sprawie ADR (alternatywnych metod rozwiązywania sporów) w sporach konsumenckich. Powinien zostać szybko uchwalony, bo termin na implementację dyrektywy upłynął 9 lipca 2015 r.

Jednolicie w całej Unii

Celem dyrektywy jest usunięcie barier występujących na rynku wewnętrznym wynikających z różnic w dostępności i jakości konsumenckich ADR w różnych krajach członkowskich oraz poziomu wiedzy o nich wśród konsumentów i przedsiębiorców. Dyrektywa ma zapewnić wszystkim unijnym konsumentom możliwość dobrowolnego składania skarg na działanie przedsiębiorców do podmiotów oferujących „niezależne, bezstronne, przejrzyste, skuteczne, szybkie i uczciwe" alternatywne metody rozstrzygania sporów.

Projekt ustawy ma znaleźć zastosowanie do rozwiązywania sporów pomiędzy polskimi przedsiębiorcami a unijnymi konsumentami, wynikających z zawartej z konsumentem umowy sprzedaży lub też innej umowy. Projekt obejmuje różne rodzaje konsumenckich postępowań ADR, tj. umożliwienie zbliżenia stanowisk stron celem rozwiązania sporu przez strony, propozycję rozwiązania sporu lub jego rozstrzygnięcie przez narzucenie stronom rozwiązania.

Nie tylko instytucje publiczne

Na gruncie nowej ustawy do pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich będą uprawnione tylko podmioty wpisane do jawnego rejestru prowadzonego przez prezesa UOKiK (podmioty ADR). Przykładowo, w celu umożliwienia prezesowi UOKiK weryfikacji tego, czy dany podmiot daje gwarancję bezstronności i niezależności w rozstrzyganiu sporów, projekt przewiduje, że we wniosku o wpis wymagane będzie przedstawienie informacji o strukturze, źródłach i sposobach finansowania podmiotu oraz sposobie wynagradzania osób prowadzących postępowanie, długości ich kadencji i podmiocie, w jakim są zatrudnione. Jeżeli ze złożonego wniosku o wpis będzie wynikało, że dany podmiot nie będzie prowadził działalności zgodnie z ustawą, prezes UOKiK będzie zobowiązany odmówić wpisu tego podmiotu do rejestru. Jeżeli natomiast po uzyskaniu wpisu podmiot nie będzie wykonywał obowiązków lub przestanie spełniać warunki określone w ustawie, prezes UOKiK może wszcząć postępowanie o wykreślenie tego podmiotu z rejestru.

Zgodnie z projektem podmiot uprawniony do rozstrzygania sporów konsumenckich musi zapewnić, że osoby prowadzące postępowanie będą miały wiedzę i umiejętności w dziedzinie rozstrzygania sporów konsumenckich, jak również ogólną znajomość prawa. Niezależność i bezstronność osób prowadzących postępowanie ma zagwarantować w szczególności kadencyjność pełnienia funkcji i uniezależnienia wynagrodzenia tych osób od wyniku prowadzonego postępowania.

W ustawie zdecydowano się przyjąć model publiczno-prywatnego ADR. Oznacza to, że konsument będzie mógł w zależności od skargi wnieść ją zarówno do podmiotów prywatnych, jak i publicznych, tj. działającego przy prezesie Urzędu Regulacji Energetyki koordynatora do spraw negocjacji, rzecznika praw pasażera przy prezesie Urzędu Transportu Kolejowego, prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, sądu polubownego przy Komisji Nadzoru Finansowego lub też rzecznika finansowego. Szczególna rola została przyznana Inspekcji Handlowej, która ma być kompetentna do przeprowadzania ADR w zakresie tych sporów konsumenckich, w obszarze których nie został powołany inny podmiot.

Tanio i szybko

Postępowanie ADR w sprawach konsumenckich ma być prowadzone zgodnie z ustawą oraz regulaminem obowiązującym w danym podmiocie ADR. Jeżeli nic innego nie będzie wynikało z regulaminu, wszczęcie postępowania ma następować na wniosek konsumenta. Zgodnie z projektem wszczęcie postępowania przerywać ma bieg przedawnienia roszczeń konsumenta.

Postępowanie będzie mogło być prowadzone w formie papierowej lub – za zgodą konsumenta – w formie elektronicznej. Postępowanie w ramach konsumenckiego ADR ma być dla konsumentów nieodpłatne, chyba że regulamin wprowadzi odpłatność postępowania. Jej wysokość jednak nie będzie mogła być nadmierna, aby nie zniechęcić konsumentów do korzystania z ADR. Wynik postępowania powinien zostać przedstawiony stronom w terminie nie dłuższym niż 90 dni. Z tym, że może on zostać przedłużony w przypadku sporu szczególnie skomplikowanego.

Przedsiębiorcy, którzy są zobowiązani do korzystania z ADR w sprawach konsumenckich na podstawie odrębnych przepisów lub też podjęli decyzję o skorzystaniu z ADR w relacjach z konsumentem, zobowiązani są poinformować konsumentów w sposób zrozumiały i łatwo dostępny (na stronie internetowej, w ogólnych warunkach umowy) o właściwym dla tego przedsiębiorcy podmiocie ADR. Z założenia udział obydwu stron w postępowaniu ADR jest uzależniony od wyrażenia przez nie zgody. Warto jednakże zwrócić uwagę, że zgodnie z projektem ustawy, jeżeli po zgłoszeniu przez konsumenta reklamacji spór pomiędzy stronami nie zostanie rozwiązany, a przedsiębiorca nie złoży oświadczenia o odmowie wzięcia udziału w postępowaniu ADR, uznaje się, że wyraża on zgodę na udział w nim.

Zgodnie z projektem bezskuteczne ma być postanowienie umowy zawartej z konsumentem przewidujące, że złożenie wniosku o wszczęcie konsumenckiego postępowania ADR powoduje wyłączenie prawa konsumenta do wytoczenia powództwa przed sądem powszechnym. Ponadto rozstrzygnięcie sporu przez podmiot ADR według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności, nie może prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej mu bezwzględnie wiążącymi przepisami prawa właściwego dla danego stosunku. W powyższym zakresie projekt przewiduje także zmiany kodeksu postępowania cywilnego. Jedna z nich przewiduje, że zapis na sąd polubowny w sporze konsumenckim będzie mógł zostać sporządzony dopiero po powstaniu sporu, a w jego treści pod rygorem nieważności strony będą miały obowiązek potwierdzić, że znane są im skutki zapisu na sąd polubowny.