Grupa kapitałowa: ograniczenie wysokości poręczeń

W praktyce niejednokrotnie mamy do czynienia z niepożądaną sytuacją zawodności prawa, a zatem z sytuacją, w której cel ochronny normy nie jest realizowany w ogólności albo też w wymiarze założonym przez prawodawcę. Przykładem tej zawodności jest regulacja ustawy ?z 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 657 z późn. zm.; dalej: ustawa) dotycząca udzielania poręczeń i gwarancji przez niektóre osoby prawne działające w ramach jednej grupy kapitałowej.

Dwie zasady

Prawodawca na mocy postanowień z art. 33 ust. 1 ustawy ustanowił dwie zasady ogólne znajdujące zastosowanie w przypadku udzielania przez osoby prawne, wymienione w treści tego przepisu, poręczeń lub gwarancji za zobowiązania zaciągnięte przez podmioty trzecie. Po pierwsze, wprowadził zasadę, iż globalna kwota poręczenia lub gwarancji udzielana przez te osoby prawne nie może przekraczać 60 proc. wartości kapitałów (funduszy) własnych tych podmiotów, określonych według stanu na koniec roku obrotowego poprzedzającego udzielenie poręczenia lub gwarancji. Po drugie, zasadę, iż kwota poręczenia lub gwarancji udzielana przez te osoby pojedynczemu podmiotowi nie może przekraczać 20 proc. wartości kapitałów (funduszy) własnych tych osób, określonych według stanu na koniec roku obrotowego poprzedzającego udzielenie poręczenia lub gwarancji. Limity 60 proc. i 20 proc. wartości kapitałów własnych znajdują zawsze współzastosowanie. Rozwiązanie z art. 33 ust. 1 ustawy ma charakter ogólny, ma ono zatem zastosowanie także do spółek działających w ramach jednej grupy kapitałowej.

Motywy przyjęcia powyższych zasad są czytelne. Chodzi przede wszystkim o ograniczenie ryzyka związanego z udzielaniem przez niektóre osoby prawne poręczeń lub gwarancji oraz zredukowanie ograniczeń administracyjnoprawnych dla osób prawnych wymienionych w treści art. 33 ust. 1 ustawy.

Prawodawca, statuując powyższe zasady, ustanowił jednocześnie wyjątek od nich. W myśl postanowień art. 33 ust. 2 ustawy minister finansów jest uprawniony do wyrażenia zgody na udzielanie poręczeń lub gwarancji do wysokości wyższej niż określona w art. 33 ust. 1 ustawy lub ustalenia w inny sposób niż określony w tym przepisie dopuszczalnej łącznej wysokości udzielonych poręczeń i gwarancji oraz dopuszczalnej wysokości poręczenia lub gwarancji za zobowiązania określonego podmiotu. Minister finansów jest kompetentny do całkowitego wyłączenia stosowania zasad z art. 33 ust. 1 ustawy. Wyłączenie to nastąpi w formie prawnej decyzji administracyjnej.

Uwagi krytyczne

W przypadku stosowania art. 33 ustawy w ramach spółek wchodzących w skład pojedynczej grupy kapitałowej rozwiązanie to zasługuje na krytyczną ocenę z wielu powodów. Po pierwsze, wynikające z art. 33 ustawy zabezpieczenie przed nadmierną wysokością albo też przed nadmierną koncentracją udzielonych poręczeń lub gwarancji nie jest rozwiązaniem kompletnym. Abstrahując tutaj od uprawnienia ministra finansów do wyłączenia obowiązywania limitów, należy wskazać, iż osoby prawne wymienione w art. 33 ust. 1 ustawy są uprawnione do ustanawiania, w drodze umownej, innych form odpowiedzialności majątkowej tych podmiotów za zobowiązania zaciągnięte przez podmioty trzecie.

W konsekwencji możliwa jest sytuacja, w której dana osoba prawna zabezpieczy zobowiązanie zaciągnięte przez inną osobę prawną na swoim majątku, ustanawiając któreś z zabezpieczeń rzeczowych. Sytuacja taka jest w praktyce obrotu regułą w obrębie grup kapitałowych, gdzie to spółka matka częstokroć ustanawia zabezpieczenia rzeczowe na majątku spółki córki.

Po drugie, MF uzyskał uprawnienie do całkowitego zniesienia limitów wysokości udzielanych poręczeń lub gwarancji. Jakkolwiek wskazana kompetencja MF ma charakter wyjątku od zasady z art. 33 ust. 1 ustawy, a tym samym powinna podlegać wykładni ścisłej, to w praktyce tak nie jest. W treści art. 33 ust. 2 ustawy brak bowiem jakichkolwiek przesłanek, których wystąpienie warunkowałoby zastosowanie tej instytucji. MF może skorzystać zatem z uprawnienia z art. 33 ust. 2 ustawy w każdej sytuacji. W świetle postanowień art. 7 k.p.a. jest on bowiem uprawniony wyrazić zgodę, o której jest mowa w art. 33 ust. 2 ustawy, o ile tylko będzie za tym przemawiał słuszny interes strony i nie będzie temu stał w opozycji interes społeczny. Okoliczność, iż skorzystanie przez MF z kompetencji z art. 33 ust. 2 ustawy nie zostało zabezpieczone koniecznością spełnienia jakichkolwiek przesłanek, skutkuje tym, iż w praktyce zgoda z art. 33 ust. 2 ustawy jest zasadą (w szczególności w odniesieniu do poręczeń i gwarancji udzielanych w ramach grup kapitałowych, o czym mowa poniżej). Brak przesłanek skutkuje dodatkowo utrudnieniem kontroli sądowej decyzji z art. 33 ust. 2 ustawy. Ocena ta nie będzie obejmowała kwestii zasadności i celowości wydania zaskarżonej decyzji. Brak wskazanych przesłanek wzmaga przy tym ryzyko polityczne związane z rzeczonym postępowaniem. Brak ten generuje także dla organu istotne ryzyko wystąpienia odpowiedzialności odszkodowawczej organu z tytułu nieprawidłowego działania.

Brak uzasadnienia

Po trzecie, w praktyce norma z art. 33 ust. 1 ustawy dotyczy w większości przypadków kwestii poręczeń lub gwarancji udzielanych właśnie w ramach grup kapitałowych. Mając na uwadze zależności występujące w ramach grupy kapitałowej, należy wskazać, że z punktu widzenia kontroli administracyjnoprawnej nie ma żadnego uzasadnienia aksjologicznego, by podmioty w ramach grupy kapitałowej nie mogły udzielać opiewających na dowolne kwoty poręczeń lub gwarancji za zobowiązania zaciągnięte przez inne spółki w ramach tej samej grupy.

Istotą grupy kapitałowej są bowiem silne i ścisłe powiązania majątkowe i niemajątkowe pomiędzy spółkami tworzącymi grupę i stale występujące przepływy pieniężne pomiędzy spółkami wchodzącymi w skład tej grupy, jak również zabezpieczanie zobowiązań spółki matki przez spółki córki. W przypadku poręczenia przez spółkę córkę za zobowiązania spółki matki mamy w praktyce i tak do czynienia z sytuacją, w której w obliczu braku takiego poręczenia spółka córka odpowiada pośrednio za to zobowiązanie. Egzekucja z majątku spółki matki może bowiem dotyczyć posiadanych przez tę spółkę akcji spółki córki.

Należałoby się zatem zastanowić nad zasadnością modyfikacji analizowanego rozwiązania w zakresie wyłączenia spod jego reżimu poręczeń i gwarancji udzielanych w ramach grupy kapitałowej. Mając na uwadze w szczególności takie okoliczności jak to, że rozwiązanie z art. 33 ustawy dotyczy wyłącznie niektórych zobowiązań umownych, jak również to, że zgoda MF na odstąpienie od respektowania limitów wydaje się w praktyce zasadą, oraz to, że norma z art. 33 ust. 2 ustawy związana jest z istotnym ryzykiem politycznym i prawnym, i wreszcie to, że obowiązek z art. 33 ustawy stoi w opozycji do efektywności ekonomicznych powiązań w ramach grupy kapitałowe, należy się opowiedzieć za wyłączeniem spółek działających w ramach grupy kapitałowej spod reżimu normy z art. 33 ustawy. A tym samym za wyposażeniem osób prawnych wchodzących w skład grupy kapitałowej w możliwość udzielania poręczeń i gwarancji wobec zobowiązań zaciągniętych przez inne spółki w ramach tej grupy na zasadach ogólnych.

Przyjęcie tego ostatniego rozwiązania będzie się wiązało z licznymi korzyściami. Po pierwsze, pozwoli zapewnić spółkom działającym w obrębie grupy kapitałowej pełniejszą realizację postulatów płynących z zasady wolności gospodarczej. Po drugie, rozwój działalności osób prawnych wchodzących w skład grupy kapitałowej i w istocie zwiększenie rozmiaru działalności gospodarczej tych grup będą z korzyścią dla całego systemu gospodarczego, co wynika z występowania tzw. efektu mnożnikowego. Po trzecie, zniesienie ograniczenia z art. 33 ust. 1 ustawy wobec spółek wchodzących w skład grupy kapitałowej nie będzie w żadnym razie prowadzić do wzrostu ryzyka związanego z funkcjonowaniem grupy kapitałowej czy też poszczególnych osób prawnych wchodzących w skład takiej grupy i z poręczeniami lub gwarancjami udzielanymi przez te osoby. Po czwarte wreszcie, postulowana zmiana wpisywałaby się w aktualne tendencje deregulacyjne i byłaby z korzyścią dla całego systemu gospodarczego. Byłoby to działanie tym bardziej celowe, że cel ochronny analizowanej normy nie jest w praktyce w przypadku grup kapitałowych realizowany, a sam przepis z art. 33 ustawy budzi poważne wątpliwości interpretacyjne.