Gabinet godzi się na realizację koncepcji rządu federalnego „Widocznego znaku” w Berlinie.
do sprawy gabinetowej
pełnomocnika rządu federalnego ds. kultury i mediów
z 19 marca 2008 roku
Pełnomocnik rządu ds. kultury i mediów
10 marca 2008 roku
Umowa koalicyjna między CDU, CSU i SPD z 11 listopada 2005 roku stwierdza:
„Koalicja wyznacza sobie jako cel historyczne i społeczne rozliczenie przymusowej emigracji, ucieczki i wypędzeń. Chcemy w duchu pojednania postawić widoczny znak także w Berlinie, żeby – w połączeniu z Europejską Siecią »Pamięć i Solidarność« oprócz krajów w niej uczestniczących takich jak Polska, Węgry i Słowacja – przypomnieć o bezprawnym charakterze wypędzeń oraz raz na zawsze je potępić”.
Historyczne przyczyny ucieczki i wypędzeń niemieckiej ludności z terenów wschodnich podczas drugiej wojny światowej i po niej muszą zostać przedstawione na tle narodowo-socjalistycznej polityki ekspansji i zagłady oraz dokładnie udokumentowane. Prezentacja ucieczki i wypędzeń ludności niemieckiej z dawnych terenów osiedlenia powinna zostać przedstawiona w kontekście wypędzeń w Europie XX wieku.
„Widoczny znak” ma pomóc w podtrzymaniu pamięci o „stuleciu wypędzeń” oraz związanych z nim ludzkich cierpieniach. Wystawa ma pozwolić młodemu pokoleniu na zapoznanie się z tematem wypędzeń, równocześnie wyjaśniając jego aktualny wymiar. Ma także pomóc we wspólnym rozliczeniu historii i w pojednaniu.
Zadaniem „Widocznego znaku” jest bycie żywym miejscem pamięci. Wystawa ma pokazywać także współczesne przypadki wypędzeń. Dlatego ważną częścią wystawy powinny być dokumenty „pokolenia tych, którzy przeżyli”, czyli świadków. Chodzi o to, by historyczne wydarzenia pokazać na podstawie losów pojedynczych ludzi i indywidualnych biografii, biorąc pod uwagę tło historyczne. Temu celowi służy także polityka budowania mostów z naszymi wschodnimi sąsiadami prowadzona przez niemiecki rząd.
Przedstawienie indywidualnych losów wywołuje empatię i ożywia historię. Pozwala na bardziej emocjonalne podejście do tematu. Na wystawie powinien także zostać uwzględniony udany proces integracji – tak ważny dla historii Federalnej Republiki Niemiec.
Najważniejszym elementem „Widocznego znaku” będzie stała wystawa. Jej centralna część będzie się opierać na znanej wystawie „Ucieczka, Wypędzenie, Integracja” zaprezentowanej przed dwoma laty w Domu Historii w Bonn.
W tym kontekście ważne jest także podkreślenie, w jakim stopniu myśl europejska wpłynęła na gotowość niemieckich wypędzonych zrzeszonych w fundacji Centrum przeciw Wypędzeniom do pojednania z sąsiadami, co zostało już przedstawione na wcześniejszych wystawach.
Na wystawie ucieczka i wypędzenie Niemców zajmą najwięcej miejsca. Uwzględnione zostaną jednak również inne europejskie doświadczenia związane z przymusowym wypędzeniem w Europie XX wieku, także te, za które odpowiedzialni są Niemcy.
Wystawa ma umożliwić upamiętnienie bolesnych doświadczeń wypędzonych i ich osobiste losy. Na wystawie muszą też zostać pokazane: integracja wypędzonych w społeczeństwach obu niemieckich państw do 1990 roku oraz ich osiągnięcia w odbudowie powojennych podzielonych Niemiec. Pamięć i upamiętnienie ma dać szansę na emocjonalne – wywołujące empatię – podejście do tematu. Realizacja tych celów będzie wymagała około 1200 mkw. powierzchni.
By zapewnić wystawie długotrwałą atrakcyjność, należy uzupełniać ją wystawami czasowymi na powierzchni od 400 do 600 mkw. Pozwolą one pogłębić różne pojedyncze aspekty głównego tematu. Współpraca z instytucjami wspieranymi przez rząd, zgodnie z paragrafem 96 BVFG oraz z europejską siecią pamięci, mają podkreślić solidarny wymiar wystawy.
Poza tym powinno powstać centrum dokumentacji i informacji, w którym byłyby przedstawione wyniki badań naukowych oraz ogólna wiedza na ten temat. Powinno się także zachęcać do prowadzenia dalszych badań. W ten sposób powstanie szansa na pogłębioną pracę naukową nad tym tematem.
Na wystawie będą prezentowane naukowe, dokumentacyjne oraz biograficzne opracowania i publikacje z Niemiec oraz z zagranicy, dokumentacja prasowa, beletrystyka, projekty audiowizualne na temat wypędzeń. Szczególnie ważną rolę odegra dokumentacja sprawozdań świadków z Niemiec i z zagranicy. Także w tym miejscu istnieje możliwość współpracy z Europejską Siecią „Pamięć i Solidarność” oraz z instytucjami naukowymi w kraju i za granicą.
Całkowita powierzchnia wystawy nie powinna przekroczyć 2000 mkw. Dodatkowe imprezy stworzą możliwość głębszej analizy powodów i okoliczności ucieczek i wypędzeń opartej na aktualnych badaniach naukowych. W ten sposób można stworzyć forum do dyskusji i wymiany myśli oraz omówienia spraw związanych z bieżącymi wydarzeniami (które pozwala na zadawanie pytań związanych z aktualnymi wydarzeniami, a także wydarzeniami historycznymi). Materiały i publikacje wyjaśniające cel i zawartość wystawy mogą służyć do przedstawienia rezultatów tej debaty szerszej publiczności.
„Widoczny znak” ma być miejscem spotkań i dialogu. Dialogu między generacjami – ze szczególnym uwzględnieniem pokolenia świadków, dialogu międzynarodowego w celu wspólnego rozliczenia historii w duchu porozumienia i pojednania. Metody
Zarówno w stałej wystawie, jak i w towarzyszących jej wystawach czasowych, elementy biograficzne mają pozwolić zwiedzającym na bardziej indywidualne i osobiste podejście do tematu, wywołując w nich empatię oraz podsuwając wyobrażenia w odniesieniu do tematu wystawy.
Na wystawie należy przedstawić zróżnicowany odbiór tematu wypędzeń w kraju i zagranicą w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Różne narodowe interpretacje fenomenu wypędzeń zostaną połączone z prezentacją wydarzeń historycznych. Zostaną przy tym skonfrontowane z najnowszymi wynikami badań naukowych na poziomie międzynarodowym.
Z powodu częstego braku wiedzy historycznej u zwiedzających konieczna wydaje się ogólnie zrozumiała forma prezentacji. Trzeba to wziąć pod uwagę zarówno w odniesieniu do treści dokumentów towarzyszących wystawie, jak i przy realizacji projektów audio-wizualnych oraz w hierarchizacji informacji.
Obok rzeczowej prezentacji potrzebne jest podejście emocjonalne, by zachęcić zwiedzających do aktywnego dialogu między pokoleniami. Można się przy tym odwoływać do doświadczeń zwiedzających z ich życia codziennego.
Należy w sposób zróżnicowany przedstawić kontekst historyczny, powody ucieczek i wypędzeń. Dogłębnie udokumentowane zostaną zbrodnie narodowo-socjalistyczne dokonane w Polsce i Czechach oraz wielu innych krajach Europy Wschodniej i Związku Sowieckiego jako przyczyna ucieczki i wypędzeń. Umieszczenie wystawy w historycznym kontekście oraz jej wymiar międzynarodowy są ważnymi czynnikami prowadzącymi do głębszego zrozumienia ucieczki i wypędzeń Niemców. „Widoczny znak” uznaje się za część polityki porozumienia, którą Federalna Republika Niemiec prowadzi od początku swego istnienia.
Licząca setki lat historia osiedlenia Niemców i rozwoju ich kultury na tych terenach również powinna zostać uwzględniona. Wyjaśniony i uwzględniony musi też zostać historyczny i kulturowy wkład Niemców w europejską historię i kulturę, którą tworzyli często wraz z innymi zamieszkującymi te tereny narodami. Na wystawie powinno też zostać uwzględnione ponadgraniczne partnerstwo oraz inne formy współpracy (partnerstwo miast, projekty bilateralne i multilateralne), które zostały zainicjowane podczas wspólnego rozliczania się z historią na przestrzeni dziesięcioleci.
W pierwszej połowie XX wieku wypędzenia i przymusowe wysiedlenia były głównym instrumentem polityki. Rozmaite historie wypędzeń powinny zatem także zostać przedstawione. Niemieccy wypędzeni i uciekinierzy stanowili przy tym największą grupę wypędzonych i przymusowo wysiedlonych.
Równocześnie dla integracji historycznej oraz dla akceptacji tej instytucji bardzo ważne jest to, by zwrócić uwagę na współczesne tragedie uciekinierów i współczesne zbrodnie związane z wypędzeniem i przymusowymi wysiedleniami. Na przykład to, co się wydarzyło w Jugosławii na początku lat 90., spowodowało, że wróciła pamięć o wypędzeniu Niemców między 1944 a 1948 rokiem. Wreszcie współpraca państw europejskich w Unii Europejskiej ma doprowadzić do wyeliminowania w przyszłości wypędzeń jako instrumentu polityki.
W najbliższym czasie odbędzie się konferencja naukowa z udziałem międzynarodowych ekspertów na temat międzynarodowego kontekstu, perspektyw oraz stanowisk krajów sąsiednich w celu wykorzystania ich w realizacji projektu. Zwierzchnictwo prawne
„Widoczny znak” powstanie i będzie realizowany jako projekt państwowy przez pełnomocnika rządu ds. kultury i mediów, zyska status instytucji publicznej. W celu szybkiej realizacji projektu powinny zostać efektywnie wykorzystane wszystkie środki – zarówno finansowe, jak i kompetencje fachowe oraz potencjał organizacyjny. Dlatego jako rozwiązanie organizacyjne nasuwa się pomysł zbliżony do dużego muzeum finansowanego przez państwo.
Jako zwierzchnika prawnego zadania przewiduje się Niemieckie Muzeum Historyczne (DHM). Pod jego kierownictwem zostanie opracowana treść i koncepcja „Widocznego znaku”. „Widoczny znak” zostanie zrealizowany w formie zależnej fundacji, to znaczy powiernictwa (Treuhandstiftung). Do gremiów nadzorczych fundacji zostaną wybrani między innymi przedstawiciele Bundestagu, rządu oraz niemieckich wypędzonych. Przewiduje się również udział w projekcie innych grup społecznych. Planujemy stworzenie rady naukowej, w której będą mogli zasiadać zagraniczni eksperci, zwłaszcza z krajów sąsiednich.
Jako miejsce lokalizacji wystawy rozważa się Deutschlandhaus należący do rządu federalnego. Przewiduje się częściowe wykorzystanie pierwszego piętra oraz parteru budynku. Deutschlandhaus posiada dobrą lokalizację, a po wstępnych badaniach Federalnego Urzędu Budownictwa i Zagospodarowania Przestrzeni (BBR) można stwierdzić, że nadaje się do tego typu użytkowania.
