Upokarzające dziedzictwo PKWN

Niedawno minęła 65. rocznica opublikowania dekretu PKWN o reformie rolnej. Przeszła właściwie bez echa. Szkoda, bo dekret narzucił nam Stalin, jego podstawy prawne były co najmniej wątpliwe, a skutki ekonomiczne i społeczne odczuwamy do dziś.

Dekret, który wprowadziły nieuznawane wówczas na forum międzynarodowym komunistyczne władze, miał restrykcyjny charakter. Zgodnie z art. 2 pkt e) na cele reformy przeznaczone miały być: „nieruchomości ziemskie o charakterze rolniczym stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego – jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni”. Za zabrany majątek nie przewidywano żadnego odszkodowania.

[srodtytul]Wykończyć polskich panów[/srodtytul]

Wywłaszczenie przeprowadzano brutalnie. Właściciele mieli kilka godzin na opuszczenie domów, mogli zabrać ze sobą jedynie rzeczy osobiste i część mebli. Wielu ziemian prześladowało UB, byli aresztowani bądź wysyłani na Syberię. Za próby oporu przewidywano karę więzienia, a nawet śmierci. Wywłaszczeni nie mogli zamieszkać w powiecie, na którego terenie znajdował się ich majątek. Zakaz nie został odwołany do dziś.

Formalnym uzasadnieniem reformy rolnej było zlikwidowanie głodu ziemi na wsi i upełnorolnienie gospodarstw chłopskich. Ustrój rolny w Polsce miał zostać oparty „na silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstwach”. W istocie chodziło o zlikwidowanie warstwy ziemiańskiej przeciwnej komunistycznym porządkom, rozporządzającej potencjałem materialnym i intelektualnym, związanej z Kościołem katolickim, oddanej idei niepodległości Polski.

Z ziemiaństwem z Kresów Stalin poradził sobie, mordując lub zsyłając polskich obywateli w głąb Rosji po 17 września 1939 r. Pozostało jeszcze odebrać wszystko tym, którym udało się przeżyć kampanię wrześniową i okupację niemiecką na ziemiach po drugiej stronie Bugu. Nienawiść Stalina do Polaków pamiętała upokorzenie z 1920 roku. Likwidację warstwy ziemiańskiej należy zestawić ze zbrodniczym rozprawieniem się z władzami Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej. To do dziś przemilczana zbrodnia na narodzie polskim.

Skutki reformy rolnej są brzemienne do dziś. Z prawnego punktu widzenia dekret o reformie rolnej był aktem nieważnym – wydany został przez nieuznawane władze, przewidywał przejęcie mienia bez odszkodowania, co było sprzeczne z konstytucją.

Z punktu widzenia ekonomicznego reforma nie miała sensu. Rozparcelowanej ziemi nie wystarczyło na stworzenie samowystarczalnych gospodarstw chłopskich. Wskutek parcelacji powstawały gospodarstwa o zbyt małej powierzchni (od 3 do 7 ha, a nawet od 1,5 do 3 ha), niepozwalające na rozwój. Nowe gospodarstwa miały znacznie niższą zdolność produkcyjną niż dawne majątki wielkotowarowe.

Rozdrobnienie skutkowało spadkiem produkcji rolnej oraz obniżeniem jakości upraw i zmniejszeniem hodowli. Ta wadliwa struktura widoczna jest do dziś. Obecnie za najwydajniejsze uznaje się duże, specjalistyczne gospodarstwa typu farmerskiego.

[srodtytul]Kulturowa pustynia[/srodtytul]

Wskutek dekretu zniszczona została elita pełniąca ważną rolę w życiu społecznym, kulturalnym, gospodarczym i politycznym kraju. Późniejsza wieloletnia kampania nienawiści do byłych ziemian doprowadziła do podważenia norm moralnych i prawnych oraz zakłócenia hierarchii wartości niezbędnych w społeczeństwie.

Nie bez znaczenia było także naruszenie ustabilizowanej struktury społecznej i rozbicie więzi, a co za tym idzie – podważenie zaufania do państwa i osłabienie aktywności obywateli.

Przez następnych prawie 50 lat wszelkie świadectwa dziedzictwa kulturowego ziemiaństwa były konsekwentnie usuwane. Wygnanie właścicieli zapoczątkowało proces niszczenia ich siedzib wraz z parkami i budynkami gospodarczymi.

Ocenia się, że spośród przejętych prawie 20 tysięcy dworów i pałaców zniszczeniu uległo ponad 80 proc. Większość mienia

– rzeczy o dużej wartości artystycznej i historycznej gromadzone od pokoleń – stała się przedmiotem rabunku i niszczenia. Wieś stała się kulturową pustynią.

To, że dekret nie został do dziś uznany za sprzeczny z prawem, a na jego przepisy powołują się sądy i urzędy państwowe, jest skandaliczne. Polskie Towarzystwo Ziemiańskie od dawna apeluje o uchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej będącej kompromisem pomiędzy żądaniami środowisk poszkodowanych a możliwościami Skarbu Państwa.

Jest to jedyny sposób na uregulowanie stosunków własnościowych, co przyczyni się do rozwoju kraju i wpłynie na wzrost zaufania do Polski wśród inwestorów zagranicznych. Brak jasnej sytuacji własnościowej obiektów wstrzymuje wiele inwestycji, utrudnia pozyskiwanie zagranicznego kapitału i sprzyja korupcji.