Jan Strzelecki: Starcia w handlu szczepionkami

Kraje, których liczebność stanowi 16 proc. globalnej populacji, zapewniły swoim obywatelom dostęp do aż 70 proc. wyprodukowanych szczepionek. Te obliczenia zespołu Oliviera Woutersa z London School of Economics, opublikowane w magazynie „The Lancet", pokazują, że potrzeba ułatwień w dostępie do szczepionek przeciwko Covid-19 dla państw mniej zamożnych.

Wciąż obecne jest jednak ryzyko „szczepionkowego nacjonalizmu", oznaczającego zakazy i ograniczenia eksportu. Takie restrykcje wprowadziły m.in. Stany Zjednoczone i Indie. Z kolei UE wprowadziła mechanizm zezwoleń na eksport, który może powodować opóźnienia w wysyłkach.

Pogrążenie się świata w szczepionkowym nacjonalizmie byłoby niekorzystne nie tylko dla najmniej zamożnych państw. Może ono pociągnąć za sobą spiralę barier handlowych obejmujących także składniki potrzebne do produkcji szczepionek, co opóźniłoby akcję szczepień na całym świecie.

Niedawne badania dla Banku Światowego opublikowane w artykule „The Covid-19 Vaccine Production Club: Will Value Chanins Temper Nationalism?" pokazują koncentrację produkcji szczepionek w małym gronie państw. W latach 2017–2019 nieliczne państwa produkujące szczepionki pozyskiwały 88 proc. kluczowych składników od siebie nawzajem. W sytuacji rosnącej liczby mutacji Covid-19, która rodzi ryzyko, że koronawirus może stać się trwałym globalnym zagrożeniem, najbardziej zasadne wydaje się zwiększenie produkcji i dystrybucji szczepionek i ich składników.

„Im więcej zatwierdzonych szczepionek, które zostaną bezpiecznie wyprodukowane, tym mniejsza będzie pokusa poddania się nacjonalizmowi szczepionkowemu" – piszą autorzy opracowania dla Banku Światowego.

Unijne zakupy dobre dla niezamożnych

Sposobem na wyrównanie dostępu do szczepień na poziomie UE jest program wspólnych zakupów z wyprzedzeniem. Mimo szerokiej krytyki programu szczepień w UE za niezapewnienie zdolności produkcyjnych, długie negocjacje z producentami i opóźnienia zamówień, unijny mechanizm wspólnych zakupów zagwarantował wszystkim członkom UE równy dostęp do najlepszych preparatów – sytuacja ta korzystna jest przede wszystkim dla mniejszych i mniej zamożnych państw członkowskich.

Z punktu widzenia pojedynczych mocarstw rywalizacja na dostawy szczepionek może być wygodnym sposobem realizacji celów polityki zagranicznej. Najgłośniejszą dyplomację szczepionkową prowadzą Chiny i Rosja, które mogą zyskać na ewentualnym zaostrzeniu napięć. Państwa, do których najszybciej trafia szczepionka, Chiny i Rosja dobierają według kryteriów politycznych.

Chiny i Rosja jak szewc bez butów

W Europie Sputnik V został dostarczony m.in. na Węgry i Słowację, które w przeszłości optowały niejednokrotnie za łagodzeniem stanowiska UE wobec agresywnej polityki Kremla. Takie zjednywanie przychylności ma w intencji Kremla osłabić jedność Zachodu w ważnych dla Rosji kwestiach. W tym kontekście nie dziwi, że Słowacja otrzymała większe dostawy Sputnika V niż Białoruś – będąca z Rosją we wspólnym Państwie Związkowym i niemal dwukrotnie liczniejsza.

Co ciekawe, Chiny i Rosja, mimo intensywnej dyplomacji szczepionkowej, nie dokonały znaczących postępów w szczepieniu swoich własnych społeczeństw. W końcu lutego w przeliczeniu na liczbę mieszkańców zaszczepiono tam dwukrotnie mniej osób niż w Polsce. Ponadto zarówno Chiny, jak i Rosja mają poważne problemy wizerunkowe związane z jakością szczepionek.

Do wyścigu o to, kto najlepiej wykorzysta walkę z pandemią do poprawy swojego wizerunku, włączyły się także Stany Zjednoczone oraz Indie, które jeszcze przed pandemią były znaczącym eksporterem szczepionek (odpowiadały za ok. 60 proc. światowej produkcji), leków i innych wyrobów medycznych.