Marta Postuła: Ścieżka dla sektora obronnego

W obliczu rosnących wyzwań związanych z bezpieczeństwem – takich jak wojna w Ukrainie, napięcia geopolityczne w Azji czy niestabilna sytuacja na Bliskim Wschodzie – sektor obronny ponownie znalazł się w centrum uwagi decydentów politycznych oraz inwestorów. Równolegle w ostatnich latach obserwujemy coraz szersze wdrażanie kryteriów ESG (Environmental, Social, Governance) w regulacjach sektora finansowego, co dla przemysłu obronnego może wiązać się z pewnymi wyzwaniami. Z jednej strony wzrasta zapotrzebowanie na stabilne i efektywne finansowanie modernizacji sił zbrojnych, z drugiej – instytucje finansowe zobowiązane są do uwzględniania zasad zrównoważonego rozwoju, które w niektórych przypadkach mogą ograniczać możliwości finansowania sektorów postrzeganych jako wrażliwe, takich jak niektóre obszary przemysłu obronnego.

Jak instytucje finansowe traktowały sektor obronny

Obowiązujące od 2021 r. Rozporządzenie Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR) nałożyło na instytucje finansowe obowiązek ujawniania wpływu ich inwestycji na cele środowiskowe i społeczne. Choć regulacje te nie zabraniają wprost finansowania przedsiębiorstw z branży obronnej, w praktyce część instytucji finansowych podchodzi ostrożnie do udzielania finansowania firmom produkującym broń palną lub systemy przeznaczone do zastosowań obronnych. Dodatkowo, obowiązująca w UE Taksonomia nie uwzględnia produkcji uzbrojenia w katalogu działalności uznawanych za „zielone” lub „zrównoważone”, co może ograniczać dostęp do finansowania zarówno w formie kredytów jak i obligacji. Ma to związek z wymogiem raportowania ESG oraz z dążeniem instytucji finansowych do zwiększania udziału zrównoważonych inwestycji w swoim portfelu, co wpływa również na ich rating ESG.

W Europie, w tym w Polsce, sektor obronny przez ostatnią dekadę był często klasyfikowany przez banki jako obszar podwyższonego ryzyka etycznego. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Komisję Europejską, około 40 proc. małych i średnich przedsiębiorstw działających w sektorze obronnym w ubiegłych latach wskazywało na trudności z dostępem do finansowania.

Warto również zauważyć, że Europejski Bank Inwestycyjny przez długi czas kładł szczególny nacisk na zgodność projektów z kryteriami ESG. Do 2023 r. finansował głównie inicjatywy typu dual-use, zakładające, że co najmniej 50 proc. przychodów musi pochodzić z zastosowań cywilnych. Podejście to, choć zrozumiałe z perspektywy ESG, ograniczało możliwość finansowania niektórych projektów realizowanych przez przemysł zbrojeniowy.

Co zmieniła agresja Rosji na Ukrainę

Po agresji Rosji na Ukrainę i wzroście zagrożeń geopolitycznych nastąpiła stopniowa redefinicja podejścia do ESG, z próbami pogodzenia celów klimatycznych i bezpieczeństwa. Pojawia się coraz więcej głosów, by litera „S”, która pierwotnie odnosiła się do aspektów społecznych, takich jak: prawa człowieka, warunki pracy, równość płci, relacje z lokalnymi społecznościami, etc, uwzględniała także bezpieczeństwo (security). Coraz częściej postulowane jest formalne uznanie bezpieczeństwa za warunek konieczny funkcjonowania społeczeństwa i traktowanie inwestycji w obronność jako elementu ochrony wartości społecznych i praw człowieka.

Pomimo braku formalnych zmian regulacji, w praktyce instytucje finansowe stosują takie rozszerzone podejście traktując „S” w ESG jako Social and Security, próbując w ten sposób pogodzić zrównoważony rozwój z realiami bezpieczeństwa. Jest to o tyle łatwiejsze, że równocześnie „zrównoważonej transformacji” podlega sektor zbrojeniowy, który sam adoptuje się do nowych wyzwań.

Zagrożenia dla światowej gospodarki

Foto: materiały autorki

Dostosowanie sektora obronnego do wymogów ESG

Z punktu widzenia firm z sektora obronnego kryteria ESG można podzielić na trzy kategorie:

• łatwe do spełnienia, do których możemy zaliczyć obowiązek ujawniania emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych, gospodarkę odpadami poprzez wprowadzenie programów recyklingu i redukcji odpadów, przestrzeganie zasad etyki w biznesie, takich jak transparentność i uczciwość w działaniach czy inicjatywy wspierające lokalne społeczności i promujące równość w miejscu pracy.

• średnio trudne do spełnienia – konieczność wprowadzenia technologii i procesów zmniejszających emisję CO2 wynikającą z działalności dostawców określonych standardów środowiskowych i społecznych, czy inicjatywy wspierające lokalne społeczności i promujące równość w miejscu pracy.

• trudne do spełnienia – takie jak produkcja broni kontrowersyjnych (broń lub komponenty broni chemicznej, biologicznej, amunicji kasetowej, min przeciwpiechotnych), produkcja i przetwarzanie uranu oraz energii jądrowej, czy struktura kontrahentów obejmująca m.in. „państwa autorytarne” lub „raje podatkowe”.

Kryteria ESG z kategorii łatwe oraz średnio trudne nie stanowią istotnej bariery dla firm z sektora obronnego. W zakresie działań uznawanych za łatwiejsze – takich jak transparentne raportowanie emisji gazów cieplarnianych, zarządzanie odpadami, przestrzeganie zasad etycznych w biznesie czy promowanie równości i różnorodności – wiele firm funkcjonuje już zgodnie z dobrymi praktykami. Obecnie standardem staje się tworzenie wewnętrznych zespołów odpowiedzialnych za zrównoważony rozwój oraz prowadzenie programów wspierających lokalne społeczności i rozwój pracowników.

W przypadku bardziej złożonych wyzwań – takich jak redukcja emisji dwutlenku węgla w całym łańcuchu dostaw czy adaptacja technologii niskoemisyjnych – firmy również podejmują konkretne kroki. Przykładem może być sektor zbrojeniowy w Wielkiej Brytanii: firmy zrzeszone w inicjatywie UK Defence ESG Charter osiągnęły w ciągu roku redukcję emisji gazów cieplarnianych o 33 proc. oraz zaczęły pozyskiwać już ponad 50 proc. energii ze źródeł odnawialnych.

Ponadto sektor intensywnie inwestuje w innowacje sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi – m.in. w zrównoważone paliwa lotnicze (SAF), lekkie materiały kompozytowe, a także technologie bateryjne i elektryczne układy napędowe dla zastosowań w lotnictwie. Tego typu rozwiązania nie tylko przyczyniają się do ograniczenia emisji i poprawy efektywności energetycznej, ale także mogą w przyszłości stać się standardem w nowoczesnych systemach obronnych.

Działania te pokazują, że – mimo specyfiki branży – sektor obronny potrafi dostosować się do wymogów ESG w tych obszarach. Co więcej, wiele firm traktuje zrównoważony rozwój nie jako ograniczenie, lecz jako impuls do innowacji, modernizacji technologicznej i zwiększania swojej konkurencyjności w długim okresie.

Finansowanie firm zbrojeniowych

Adaptacja sektora zbrojeniowego do nowych oczekiwań wynikających ze strategii zrównoważonego rozwoju oraz zmiana nastawienia i elastyczne podejście rynków finansowych do zasad ESG z uwzględnieniem specyfiki sektora zbrojeniowego powodują, że obecnie firmy zbrojeniowe nie mają istotnych trudności w pozyskiwaniu finansowania dla większości swoich potrzeb finansowych. Dodatkowym czynnikiem działającym na korzyść sektora zbrojeniowego jest ogłoszenie przez Komisję Europejską pakietu ReArm Europe, zakładającego wsparcie sektora obronnego w wysokości 800 mld euro, z czego aż 650 mld euro ma pochodzić z sektora prywatnego. W reakcji na zmieniające się otoczenie regulacyjne zaczęto tworzyć wyspecjalizowane fundusze inwestycyjne, umożliwiające finansowanie firm z branży obronnej. Takie podejście przyjęły m.in. Commerzbank oraz BNP Paribas.

Na rynku kapitałowym również można zaobserwować stopniową poprawę warunków dla sektora obronnego. Przykładem może być emisja obligacji o wartości 75 mln dol. przez czeski holding przemysłowo-technologiczny (CSG), który jest jednym z czołowych europejskich producentów sprzętu wojskowego. Chociaż nie zostały one formalnie sklasyfikowane jako „zielone obligacje”, środki z emisji wspierały rozwój działalności obronnej, w tym produkcję amunicji dużego kalibru oraz pojazdów wojskowych.

Warto zauważyć, że integracja kryteriów ESG z działalnością firm z sektora obronnego zyskuje coraz większe znaczenie. Dotyczy to zarówno producentów nowoczesnych systemów uzbrojenia, jak i amunicji. Część funduszy inwestycyjnych angażujących się pośrednio w sektor obronny skupia się na firmach odpowiedzialnych za zabezpieczanie łańcuchów dostaw surowców krytycznych – uznawanych za istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa strategicznego oraz polityki klimatycznej.

O ile w przypadku pierwszych dwóch kategorii firmy z sektora obronnego są w stanie poradzić sobie same i faktycznie to robią, to pewnym wyzwaniem pozostaje kategoria „trudne do spełnienia” gdzie niezbędne są zmiany regulacyjne.

Instrument SAFE

27 maja Rada UE przyjęła rozporządzenie ustanawiające Instrument na rzecz Zwiększenia Bezpieczeństwa Europy („instrument SAFE”) poprzez Wzmocnienie Europejskiego Przemysłu Obronnego. Rozporządzenie ma na celu wzmocnienie europejskiego przemysłu obronnego poprzez kilka kluczowych inicjatyw takich jak:

• wspólne zakupy sprzętu obronnego przez państwa członkowskie, co ma na celu zwiększenie efektywności i obniżenie kosztów

• wspieranie produkcji amunicji w Europie, aby zapewnić niezależność i bezpieczeństwo dostaw w obliczu rosnących zagrożeń

• wdrożenie nowego mechanizmu opartego na pożyczkach, aby wspierać państwa członkowskie w realizacji planów inwestycyjnych mających na celu wsparcie przemysłu obronnego

• wspieranie inwestycji w nowe technologie obronne, aby zapewnić przewagę technologiczną europejskiego przemysłu obronnego

• opracowanie nowej europejskiej strategii przemysłowej, która ma na celu zwiększenie gotowości i odporności europejskiego przemysłu obronnego.

Jest to niewątpliwy sukces polskiej prezydencji, której jednym z priorytetów jest bezpieczeństwo.

Nad czym pracuje Komisja

Prace w zakresie zwiększenia dostępności finansowania dla sektora obronnego trwają również na poziomie Komisji. Zgodnie z zapowiedzią z marca 2025 KE pracuje nad nowymi wytycznymi ESG, które mają uwzględnić specyfikę sektora obronnego w zrównoważonym rozwoju. Projekty obronne spełniające kryteria bezpieczeństwa i odporności mają być uwzględniane w tzw. „kategorii przejściowej” taksonomii, tak aby inwestycje obronne mogły być formalnie klasyfikowane jako „akceptowalne z punktu widzenia ESG”, jeżeli spełniają dodatkowe kryteria transparency i governance.

Dodatkowo w ramach pakietu Omnibus rozważane jest wprowadzenie:

• Definicji „przemysłu strategicznego” w prawie UE, obejmującą sektor obronny,

• Wyjątków od zasad pomocy publicznej dla inwestycji w zdolności produkcyjne,

• Uproszczonych procedur zamówień publicznych dla projektów obronnych współfinansowanych z UE.

Pakiet zbiorczy uproszczeń, który będzie koncentrował się na obronności i będzie miał na celu pomóc w osiągnięciu celów inwestycyjnych określonych w białej księdze w sprawie obronności europejskiej i planu ReArm Europe/Gotowość 2030, wstępnie zaplanowany jest na czerwiec 2025.