Piotr Maciążek: Koniec ery wolnego handlu. Nadchodzi zielony protekcjonizm i rywalizacja mocarstw

W Polsce idea zielonego ładu lub – jak kto woli – zielonej transformacji budzi szeroką dyskusję. Wynika to z odmienności doświadczeń historycznych – silny interwencjonizm połączony z warstwą ideologiczną budzi u nas żywe skojarzenia z czasami gospodarki centralnie sterowanej i wzorcami sowieckimi. Z tego też względu podnosi się wiele głosów, że strategia przyjęta przez Unię Europejską jest ryzykowna i nadal możliwy jest powrót do szerokiego wykorzystywania paliw kopalnych do generowania wzrostu gospodarczego.

W 2022 r. wydawało się, że istnieją pewne przesłanki uwiarygadniające taką tezę. Wybuch kryzysu energetycznego w wyniku ataku Rosji na Ukrainę wywołał krótkotrwałe „węglowe babie lato”. Największe na świecie spółki wydobywające węgiel w apogeum kryzysu potroiły swoje zyski, osiągając łącznie ponad 97 mld dol. zysku.

Czytaj więcej

Publicystyka

Kubin: Europejski Zielony Ład, czyli triumf idei nad politycznymi realiami

Jeśli Zielony Ład będzie forsowany w oderwaniu od realiów politycznych, w przekonaniu, że technok...

Jednak szybko się okazało, że był to zaledwie wynik wstrząsu spowodowanego odcięciem dostaw gazu ziemnego z Rosji do dostawców europejskich, a więc surowca niezbędnego na tym etapie transformacji energetycznej. Zielony trend utrzymał się – Europa zareagowała na kryzys energetyczny zwiększeniem wysiłków klimatycznych. Postanowiono, że poza energetyką i przemysłem restrykcjami emisyjnymi zostaną objęte nowe obszary gospodarcze – transport i budownictwo. Natomiast zamiast przychylniejszego spojrzenia na paliwa kopalne włączono do programu Zielony Ład energetykę jądrową.

Nie tylko Unia Europejska i Zielony Ład. Cały świat gra w zielone

Osoby krytykujące zieloną transformację Unii Europejskiej zapominają o jeszcze jednym aspekcie. Podobne do Zielonego Ładu procesy zachodzą u innych potęg gospodarczych na świecie. Sprzężenie prób powstrzymania zmian klimatu z dużymi procesami inwestycyjnymi w niskoemisyjne technologie to trend globalny usankcjonowany pierwszym w historii świata konsensusem. Chodzi o tzw. paryskie porozumienie klimatyczne z 2015 r. Zielony Ład jest więc w mainstreamie globalnych inicjatyw klimatyczno-gospodarczych.

Te same procesy ogarniają rynki Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych i Chin. 6 maja 2024 r. Międzynarodowa Agencja Energetyczna (MAE) opublikowała raport „Advancing Clean Technology Manufacturing”, a zawarte w nim dane wyraźnie wskazują na dynamiczny wzrost inwestycji w produkcję kluczowych technologii czystej energii, takich jak fotowoltaika, energia wiatrowa, akumulatory, elektrolizery i pompy ciepła. Wg MAE globalne inwestycje w produkcję tych technologii wzrosły do 200 mld dol. w 2023 r., co stanowi wzrost o ponad 70 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim.

Z perspektywy analityka obserwującego globalną gospodarkę jest więc mało prawdopodobne opieranie swoich prognoz na przekonaniu o nieuchronności powrotu do wykorzystywania paliw kopalnych. Najpoważniejszymi zagrożeniami dla Zielonego Ładu czy – szerzej – zielonej transformacji są raczej z perspektywy Polaka ryzyko jej spowolnienia bądź wręcz przegrania zielonej rywalizacji przez Europę (w Chinach i USA normy emisyjne są elastyczne, bo podlegają państwu, podobnie zresztą jak dojście do neutralności klimatycznej, co daje im przewagę nad UE). Zajmijmy się najpierw pierwszym przypadkiem.

Zielony Ład – możliwość spowolnienia transformacji energetycznej

W Unii Europejskiej coraz mocniej ujawniają się wysokie koszty wdrażania zmian gospodarczych dla zwykłych Europejczyków. Wspólnota powinna zainwestować ok. 1,5 bln euro rocznie w latach 2031–2050, jeśli chce osiągnąć zerową emisję netto do 2050 r. To astronomiczna kwota. Pytanie, czy jest możliwe jej wygenerowanie w obecnych warunkach ustrojowych UE? Być może jest to jeden z powodów tego, że przez Europę przetoczyła się w 2023 r. dyskusja na temat konieczności tzw. federalizacji, a więc wyłączenia kolejnych obszarów kompetencyjnych spod weta państw członkowskich.

Rośnie także obciążenie Europejczyków różnego rodzaju podatkami emisyjnymi i środowiskowymi. W Polsce od 1 stycznia 2024 r. wszedł w życie podatek od plastiku, zwiększy się też akcyza na niektóre samochody spalinowe, w 2026 r. prawdopodobnie wejdzie w życie podatek klimatyczny od posiadania samochodu, a w 2027 r. podatek od emisji budynków.

Czytaj więcej

Polityka

Unia Europejska zmienia zdanie. Zielony Ład w odwrocie

Bruksela porzuca restrykcyjne regulacje ekologiczne. Bardziej boi się skrajnej prawicy niż ociepl...

Także ceny produktów w branżach podlegających transformacji rosną, głównie w wyniku konieczności ponoszenia opłat za emisję i nakładów inwestycyjnych na niskoemisyjną modernizację. Te zjawiska mogą być teoretycznie źródłem spowolnienia zielonej transformacji. Zielony Ład nie może pomijać czynnika społecznego. W Polsce ten dylemat w pełni objawił się w haśle „sprawiedliwa transformacja”.

Zielona defensywa. Chiny kontra Europa

Przyjrzyjmy się drugiemu dylematowi – możliwości przegrania zielonej rywalizacji przez Europę. To temat coraz głośniejszy i stanowiący już sporą część dyskursu. W 2023 r. zainstalowano w całej Unii Europejskiej rekordową liczbę paneli słonecznych, co było korzystne z punktu widzenia celów klimatycznych. Przyłączono do sieci ok. 56 GW energii słonecznej (w 2020 r. było to ok. 19 GW), o czym poinformowała organizacja Solar Power Europe zrzeszająca europejskich producentów fotowoltaicznych.

Jednak częściowo osiągnięcie tych celów było możliwe dzięki importowi chińskiego sprzętu, co spowodowało spadek dochodów producentów z Europy. Mimo apeli o promowanie firm z Unii Europejskiej rządy nie były chętne do wspierania pogrążającej się w kryzysie branży. Powstał dylemat: wypełniać unijne cele w zakresie rozwoju fotowoltaiki i ochrony klimatu czy chronić własny biznes fotowoltaiczny?

Obecne ceny modułów fotowoltaicznych są o połowę niższe niż w 2023 r. i spadły do poziomu 0,12 dol. za 1 W. To, jak podaje Bloomberg, mniej więcej jedna trzecia europejskich kosztów produkcji. Dla firm takich jak Norsun AS, Solarwatt GmbH, Valoe Oyj i Energetica Industries GmbH to ryzyko głębokiej restrukturyzacji lub upadłości. Sytuacja jest bardzo poważna.

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Piotr Skwirowski: Zielony Ład do zmiany, ale nie do kosza

Wszystko wskazuje na to, że Komisja Europejska pójdzie na ustępstwa wobec rolników w kwestii Ziel...

Osiąganie celów emisyjno-klimatycznych przez UE za pomocą importu technologicznego jest co do zasady sprzeczne z podstawowym założeniem Zielonego Ładu, który miał wypracować przewagi konkurencyjne. Poza tym Unia postawiła sobie za cel, aby do 2030 r. co najmniej 40 proc. potrzeb w zakresie czystych technologii było produkowanych na jej terenie, jednak obecnie tylko mniej niż 2 proc. popytu na energię słoneczną w Europie jest zaspokajane przez krajowych dostawców, a większość komponentów pochodzi z Chin. To prawdziwa katastrofa.

Ale chińska presja to nie tylko fotowoltaika, a także branża energetyki wiatrowej. Christian Bruch, dyrektor generalny Siemens Energy, wyraża obawy dotyczące nadchodzących wyzwań, zwracając uwagę na konieczność ograniczenia dostępu chińskich producentów do europejskiego rynku. Bruch sugeruje, że kluczowym elementem ochrony europejskich firm w sektorze energetyki wiatrowej może być wprowadzenie „kryteriów kwotowych i jakościowych”. Ta inicjatywa miałaby na celu stworzenie warunków, które wspomagają producentów z Unii Europejskiej, chroniąc ich przed nieuczciwą konkurencją ze strony chińskiego dumpingu.

„W ciągu dwóch lat Europa straciła wiodącą pozycję największego światowego producenta energii wiatrowej w regionie Azji i Pacyfiku” – stwierdziła w 2023 r. komisarz UE ds. energii Kadri Simson. „Teraz ten trend zaczyna być widoczny także tutaj, w UE” – dodała.

Chiński sektor wiatrowy korzysta z tanich pożyczek wspieranych przez państwo i długoterminowych odroczonych płatności, co oznacza, że ​​ chińskie turbiny można produkować za połowę ceny produkowanych przez ich odpowiedniki w Europie i USA, twierdzi z kolei Antoine Vagneur-Jones, analityk w BloombergNEF.

Jak się rodzi zielony protekcjonizm

Odpowiedzią na działania Chin jest unijna inicjatywa Pakietu wiatrowego, która ma zapewnić przedsiębiorstwom we Wspólnocie zajmującym się energią wiatrową łatwiejszy dostęp do finansowania oraz zwiększenie kontroli zagranicznych subsydiów na import produktów związanych z energią wiatrową do UE. Zawiera także propozycję, która faworyzowałaby unijnych producentów przy udzielaniu dotacji państwowych na projekty wiatrowe. Najprawdopodobniej jest to po prostu zapowiedź działań protekcjonistycznych. Era wolnego handlu powoli jest zastępowana erą zielonego protekcjonizmu.

Zagrożona jest także europejska branża automotive. Niemiecki Volkswagen, mimo znaczących inwestycji w obronę swojej pozycji na chińskim rynku, musi stawić czoła konkurencji, zwłaszcza ze strony BYD. Na razie koncernowi udaje się to umiarkowanie. W 2023 r. sprzedaż Volkswagena w Chinach zanotowała wzrost o 1,6 proc., co jest wynikiem gorszym niż średni wzrost na rynku pojazdów osobowych w tym kraju wynoszący 5,6 proc. Ostatnie dane pokazują, że mimo wydatków w wysokości 5 mld euro na obronę rynkowej pozycji niemiecki producent nie zdołał pokonać konkurencji, zwłaszcza w segmencie pojazdów elektrycznych, gdzie rywalizacja jest szczególnie intensywna. Volkswagen odnotował w nim 23-proc. wzrost, niemniej jest to poniżej ogólnego wzrostu na chińskim rynku pojazdów elektrycznych, który sięgnął 36 proc.

Przykład Volkswagena jest wymowny, ponieważ branża automotive była od dekad fundamentem niemieckiej potęgi gospodarczej i symbolem przewag Starego Kontynentu nad światem. Wzrost zachowań protekcjonistycznych to śmiertelne ryzyko dla Berlina. Niemieckie elity zdają sobie z tego sprawę.

Czytaj więcej

Publicystyka

Łukasz Warzecha: Samobójstwo Europy

Zielony Ład będzie oznaczał dla Polaków obniżenie poziomu życia, ubóstwo, deindustrializację.

Manfred Weber, szef Europejskiej Partii Ludowej, wyraził zaniepokojenie przyszłością europejskiej (czytaj: niemieckiej) gospodarki, zwłaszcza w kontekście konkurencji z Chinami. Wg niego najnowsze dane ekonomiczne sugerują, że Europa może zostać zepchnięta na margines światowej gospodarki. Weber zauważył, że ryzyko utraty konkurencyjności jest szczególnie duże w branżach, które dotychczas przynosiły Europie sukcesy. Wskazał na rosnącą dominację chińskich producentów w sektorze pojazdów elektrycznych jako przykład tego zagrożenia.

Polityk wezwał do ochrony europejskiej gospodarki przed nieuczciwymi praktykami handlowymi ze strony Chin. Jego zdaniem Chiny stosują różne strategie, włączając w to dumping, aby zdominować rynki nowych technologii. Weber podkreślił konieczność zapewnienia uczciwego handlu z Chinami, który będzie sprzyjał równości i sprawiedliwości. Jego wypowiedź sugeruje, że potrzebne są działania na szczeblu europejskim, aby wzmocnić konkurencyjność gospodarki oraz zabezpieczyć ją przed skutkami rosnącej dominacji chińskich produktów na rynku europejskim.

Unia rzuca Chinom rękawicę, ale stanowiska Niemiec i Francji się różnią

Weberowi wtóruje Margrethe Vestager, unijna komisarz ds. konkurencji i wiceprzewodnicząca KE, która ogłosiła 9 kwietnia 2024 r. rozpoczęcie kolejnego śledztwa przeciw Chinom. „Rozpoczynamy nowe dochodzenie w sprawie chińskich dostawców turbin wiatrowych” – stwierdziła. Od października 2023 r. takie samo dochodzenie jest już prowadzone w sprawie chińskich samochodów elektrycznych. W obu przypadkach analizowany jest wpływ subsydiów w Państwie Środka na sytuację cenową i wzrost podaży technologii niskoemisyjnych.

W trochę bardziej zniuansowany sposób wypowiadał się kanclerz Niemiec Olaf Scholz podczas wizyty w Chinach w kwietniu 2024 r. Polityk opowiadał się za otwartymi i uczciwymi rynkami, ostrzegając gospodarzy przed dumpingiem i nadprodukcją, wzywając jednocześnie UE, aby nie działała we własnym interesie protekcjonistycznym.

Z kolei prezydent Francji, Emmanuel Macron, w wywiadzie udzielonym „The Economist” w maju 2024 r., prezentuje dużo bardziej asertywne stanowisko. „Dziś musimy zachowywać się z szacunkiem wobec Chin w zakresie handlu, ale w sposób, który broni naszych interesów, jest wzajemny i promuje bezpieczeństwo narodowe. Jeśli chodzi o pojazdy elektryczne, fotowoltaikę i energię wiatrową, bardzo wyraźnie bronię dochodzeń wszczętych przez Komisję Europejską. Istnieje wiele sektorów, w których Chiny wymagają, aby producenci byli Chińczykami, ponieważ są one zbyt wrażliwe. Cóż, my, Europejczycy, musimy być w stanie zrobić to samo i powiedzieć, że istnieją sektory, które są kwestią europejskiego bezpieczeństwa narodowego” – stwierdził polityk.

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Europejski Zielony Ład to polityka zagraniczna

Koniec europejskiego uzależnienia od paliw kopalnych boleśnie dotknie wiele krajów eksportujących...

Chiny dostrzegają różnicę zdań dwóch najważniejszych stolic w Europie. Zapewne dlatego Xi Jinping, udając się w podróż do Europy w maju 2024 r. odwiedził w Unii Paryż i Budapeszt. Można to odczytywać jako marchewkę i kij – próbę dogadania się z Macronem, ale także wskazanie mu Orbána jako potencjalnego polityka zdolnego blokować poczynania strony francuskiej uderzające w chińskie interesy.