Troska o zrównoważony i przemyślany rozwój miast to nasz priorytet

Jaką misję ma Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki (NIAiU)?

Polska była do niedawna jednym z ostatnich krajów europejskich, w których nie było żadnego państwowego instytutu zajmującego się polityką architektoniczną i urbanistyką. Do najważniejszych zadań Instytutu należy dbanie o jakość architektury i urbanistyki oraz propagowanie wysokiej jakości przestrzeni. Czynimy to od 2017 roku poprzez działania edukacyjne, naukowe, wystawiennicze i wydawnicze.

Naszym hasłem jest twierdzenie: „przestrzeń wspólna jest wartością". Staramy się uświadamiać społeczeństwo, jaką rolę odgrywa przestrzeń wokół nas. Widzimy przy tym wzmożone zainteresowanie społeczne architekturą i sprawami miejskimi. Fundamentem działania NIAiU są badania naukowe i publikacje źródłowe. Opracowujemy dorobek polskiej architektury i urbanistyki po 1945 roku; w ramach prowadzonych prac badawczych zajmujemy się też intensywnie architekturą i urbanistyką po roku 1989 oraz teraźniejszością.

Jaki dla Instytutu był rok 2019 i czego udało się dokonać?

To był bardzo dobry rok. Jednym z najważniejszych wydarzeń zorganizowanych przez NIAiU była ogólnopolska wystawa „Tożsamość. 100 lat polskiej architektury", która odbyła się w pięciu polskich miastach. W Warszawie, Krakowie, Lublinie, Poznaniu i Katowicach opowiedzieliśmy w ramach tej wystawy o najważniejszych budynkach i przestrzeniach oraz twórcach rodzimej architektury, którzy działali w Polsce od 1918 aż do 2018 roku.

Wystawa cieszyła się ogromną popularnością, miała w sumie 12,5 mln odbiorców (według BIMM). Pobudziła do głębszej refleksji, zrodziła pytania o kulturową i społeczną tożsamość, a także rolę architektów i urbanistów w naszym życiu codziennym. Przy okazji przekrojowej wystawy „Tożsamość. 100 lat polskiej architektury" opublikowaliśmy książkę pod tym tytułem, a we wszystkich pięciu miastach odbywały się wykłady, debaty, spacery architektoniczne, warsztaty rodzinne oraz spotkania dla szkół. Nasze działy naukowy i wystaw zorganizowały w 2019 roku wiele innych wystaw, seminariów, prelekcji oraz różnych akcji promocji architektury.

Jako narodowy instytut jesteśmy obecni w całej Polsce. Wszędzie propagujemy przestrzeń wspólną jako wartość.

Co zatem robić, aby poprawić w Polsce jakość przestrzeni?

W Polsce mamy w tym momencie 12 700 architektów z nieograniczonymi uprawnieniami, rocznie dołącza do tej grupy 800 absolwentów. To wielkie grono dobrze wykwalifikowanych ludzi, którzy mogą systematycznie zmieniać polską przestrzeń na lepsze. Aby poprawiać jakość polskiej przestrzeni oraz jakość budynków, w tym naszych domów i mieszkań, powinniśmy uprościć skomplikowany proces budowlany i starać się go możliwe odbiurokratyzować. Musimy również lepiej określić rolę architekta w całym tym procesie i dać architektom odpowiednie kompetencje w decydowaniu o kształcie przestrzeni.

Jako NIAiU zabiegamy o zwiększanie kompetencji architektów i zakresu ich odpowiedzialności. Na zaproszenie organizacji architektów (SARP i Izby Architektów) mieliśmy okazję uczestniczyć w pracach nad dwiema ustawami: o zawodzie architekta i zawodzie inżyniera budowlanego. W świetle prawa europejskiego są to dwa różne zawody, musiały więc doczekać się różnych definicji. Zmiany prawne idą w dobrym kierunku. Prace legislacyjne nad ustawą o zawodzie architekta konsultowane były m.in. ze środowiskiem zrzeszonym wokół Izby Architektów oraz SARP, z którym ściśle współpracujemy. Często wszyscy mówimy jednym głosem, nasze cele są wspólne: podnoszenie jakości środowiska zbudowanego. Przykładem może być projekt SARP #ArchitekciDlaKlimatu, z którego celami się utożsamiamy.

Czy potrzebne jest także uregulowanie statusu urbanisty?

Moim zdaniem jednym z błędów ostatnich lat było wykreślenie urbanisty z listy zawodów. Zamiast wykreślać ten zawód, należało go w Polsce zmodyfikować. Potrzebujemy mądrych urbanistów, ich brak powoduje liczne problemy. Według danych prezentowanych przez Polską Akademię Nauk wydatki związane z błędami urbanistycznymi, takimi jak nadmierne rozlewanie się miast czy brak infrastruktury, kosztują Polskę 60–80 mld zł rocznie.

Należy jak najszybciej rozpocząć debatę nad właściwym umocowaniem statusu urbanisty. Jakość przestrzeni miejskiej ma ogromne znaczenie dla jakości życia. Tam gdzie nie ma dobrych urbanistów i architektów, właściwy rozwój miast bywa zachwiany, a jakość życia niższa. W obecnym systemie prawnym architekci i urbaniści często mają w Polsce niestety związane ręce. Mam nadzieję, że zmiany dotyczące zawodu architekta zostaną przyjęte już w 2020 roku. Na zmiany dotyczące urbanistów musimy jeszcze poczekać. W przyszłość należy jednak patrzeć z optymizmem — może uda się uregulować także status urbanisty.

Jakie są plany NIAiU na 2020 rok?

Kontynuujemy prace rozpoczęte w roku ubiegłym i staramy się towarzyszyć wejściu polskiego środowiska architektonicznego w lata 20. XXI w. Na naszych oczach zmienia się paradygmat pracy architekta. Mamy w planach m.in. organizację dużej konferencji pod nazwą Antropocen, na temat rozwoju miast i miastotwórczej roli architektury. Przedmiotem namysłu podczas konferencji ma być architektura, urbanistyka oraz wzajemne relacje natury i kultury.

Ważnym zagadnieniem będzie zrównoważony rozwój, w tym problem negatywnego wpływu działalności człowieka na stan planety Ziemia. Dzisiaj, jak nigdy przedtem, potrzebujemy architektury energooszczędnej, a także dodatniej energetycznie – ekobudynków nie tylko zużywających mniej energii, ale też produkujących energię własną.

Chcemy przy okazji planowanej konferencji zgromadzić architektów, urbanistów, ekonomistów, socjologów, aktywistów oraz działaczy z Polski i świata, wszystkich zainteresowanych tematyką miejską, aby wspólnie zastanowić się nad przyszłością. Ponad 60 proc. Polaków według danych GUS mieszka obecnie w miastach – a będzie ich coraz więcej. Troska o zrównoważony i dobrze przemyślany rozwój polskich miast to powinien być jeden z naszych priorytetów.