Rz: Co oznacza dla kredytobiorców wyrok Trybunału Konstytucyjnego mówiący o tym, że przepisy o bankowym tytule egzekucyjnym, tzw. BTE, są niezgodne z Konstytucją RP? Jakie będą jego konsekwencje?

Paweł Kuglarz, partner w kancelarii Wolf Theiss: Wyrok Trybunału oznacza rewolucję w dotychczasowym systemie dochodzenia przez banki swoich należności. BTE funkcjonował od 1998 roku i umożliwiał prowadzenie uproszczonej egzekucji. Teraz będzie musiało to ulec zmianie. Za niezgodne z konstytucją zostały uznane art. 96 ust. 1 oraz art. 97 ust. 1 prawa bankowego.

Zgodnie z art. 96 banki mogą wystawiać BTE na podstawie swoich ksiąg rachunkowych lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych. W myśl art. 97 ust. 1 BTE może być podstawą egzekucji po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności. Trybunał Konstytucyjny uznał, że obu tych regulacji nie da się pogodzić z wynikającą z art. 32 konstytucji zasadą równości wobec prawa. W konsekwencji banki nie będą mogły po 1 sierpnia 2016 r. wystawiać własnych tytułów egzekucyjnych.

Jakie uprawnienia BTE daje bankom dziś?

Bankowy tytuł egzekucyjny stanowi jeden z rodzajów tytułów egzekucyjnych –  jak np. wyrok sądowy, ugoda sądowa czy akt notarialny o poddaniu się egzekucji. Oznacza to, że bank bez konieczności prowadzenia procesu sądowego może wystawić sam sobie taki BTE.

Wnioskuje jedynie do sądu o nadanie tzw. klauzuli wykonalności. Sąd w ciągu trzech dni ma rozstrzygnąć, czy nada taką klauzulę. Z chwilą jej  nadania BTE staje się tytułem wykonawczym i bank kieruje go do komornika, który prowadzi egzekucję bezpośrednio z majątku dłużnika. Gdyby prawo bankowe nie dało bankowi takiego uprawnienia, musiałby udowadniać w sądzie, że jego dłużnik winny mu jest określoną należność.

Kiedy kredytobiorca dowiaduje się o egzekucji?

Często dopiero od komornika dowiaduje się o swojej sytuacji. Bank nie ma bowiem obowiązku poinformowania swojego dłużnika, że występuje o nadanie klauzuli wykonalności do sądu, chociaż zgodnie z kodeksem etyki bankowej powinien to zrobić.

A jak sąd sprawdza zasadność wniosku banku?

W tzw. postępowaniu klauzulowym sąd ogranicza się do zweryfikowania wniosku z formalnego punktu widzenia. Nie zajmuje się w ogóle kwestią zasadności tytułu egzekucyjnego wystawionego przez bank. Nie sprawdza, czy były podstawy do jego wystawienia, czy rzeczywiście dłużnik nie spłacał swoich zobowiązań, a jeśli nawet nie tego nie robił, to czy wypowiedzenie umowy kredytu było uzasadnione. Taki tytuł wykonawczy zgodnie z art. 97 ust. 1 służy wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej, np. zaciągnęła kredyt albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku, czyli np. zgodziła się na ustanowienie na swojej nieruchomości hipoteki jako zabezpieczenia długu innej osoby.

Czy wyrok TK oznacza, że jeśli ktoś ma kredyt zabezpieczony m.in. BTE, to i tak za rok, od sierpnia, bank nie wykorzysta tego dokumentu?

Pojawiają się w tym przypadku różne interpretacje. W opinii niektórych ekspertów bank także po 1 sierpnia 2016 r. będzie mógł dochodzić swoich należności w uproszczonej procedurze BTE, jeśli już ją uruchomił. Oznacza to, że do 1 sierpnia 2016 r. będzie miał możliwość wystawiania tych tytułów egzekucyjnych na podstawie dotychczas obowiązujących reguł.

Zdaniem innych ekspertów banki nie powinny wykorzystywać uznanych za niekonstytucyjne przepisów i wystawiać BTE.

Odroczenie wejścia w życie orzeczenia Trybunału i utrata mocy obowiązującej przez art. 96 i 97 ust. 1, ma umożliwić wydanie przez ustawodawcę odpowiednich przepisów przejściowych oraz zakończenie spraw w toku.

Co to oznacza dla klientów?

Zakończenie spraw oznacza, że banki będą mogły wnioskować o nadanie klauzuli wykonalności wystawionym już BTE, a także prowadzić egzekucje komornicze na podstawie BTE z klauzulą.

Ponadto w przeciwieństwie do skutków wielu orzeczeń Trybunału dających podstawę do wznowienia postępowań opartych na niekonstytucyjnych przepisach, w przypadku tego wyroku nie będzie możliwości wznowienia postępowań wszczętych już na podstawie wydanych BTE.

Co zmieni się od sierpnia 2016 roku, jakie nowe zabezpieczenia będą stosowały banki zamiast BTE?

Należy odróżnić sytuację osób, które dopiero będą zawierały umowy z bankiem od tych, które już taką umowę mają. Bank dla nowych klientów będzie musiał stworzyć alternatywny mechanizm efektywnego dochodzenia swoich należności.

Mogą pojawić się żądania dodatkowych zabezpieczeń np. weksli, poręczeń.  W konsekwencji sytuacja dłużnika może się pogorszyć, gdyż weksel jest bardziej niebezpieczny niż BTE, a kredyt może być droższy.

Pojawiają się także propozycje, aby wprowadzić np. elektroniczne postępowanie nakazowe – a nie tylko upominawcze prowadzone przed lubelskim e-sądem – z którego mogłyby skorzystać banki. Musiałby być jednak stworzony na nowo katalog dokumentów uprawniających do wydania elektronicznego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Poza tym, uwzględniając częstą praktykę dowiadywania się przez dłużnika o wyroku od komornika, a zmiana operatora dostarczającego korespondencje sądową, m.in poprzez sklepy spożywcze, nie polepszyła sytuacji, byłbym sceptycznie nastawiony do tej propozycji.

W przypadku osób mających już umowę kredytową, banki zapewne będą chciały, by dostarczyły one nowych gwarancji. Wiele umów tego jednak nie przewiduje i bank nie może tego narzucić jednostronnie.

Banki będą prawdopodobnie korzystać z okazji, gdy to klient będzie wnioskował o zmianę warunków spłaty czy inne zabezpieczenie, aby się tego domagać.

Jak bez BTE banki będą egzekwować zadłużenie?

Będą musiały skorzystać z procedury przewidzianej w art. 777 § 1, pkt 4–6 kodeksu postępowania cywilnego, czyli uzyskać od klienta zgodę na poddanie się rygorowi egzekucji wprost z aktu notarialnego.

Zgodnie z tym przepisem dłużnik może oświadczyć przed notariuszem, że poddaje się bez procesu egzekucji do określonej wysokości kredytu z opłatami i kosztami.

Na podstawie takiego aktu notarialnego wierzyciel może wystąpić do sądu o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności. Po jej uzyskaniu będzie mógł wystąpić do komornika o przeprowadzenie egzekucji.

Jaka będzie różnica w porównaniu z BTE?

Po pierwsze, akt będzie sporządzał notariusz, a więc osoba trzecia, osoba zaufania publicznego.

Po drugie, każdy akt notarialny musi zostać odczytany, przyjęty i dopiero podpisany, a klient może dopytywać się o konsekwencje prawne podpisania takiego aktu.

Po trzecie, notariusz ponosi odpowiedzialność za niestaranność, a po czwarte, sądy przy nadawaniu klauzuli wykonalności zazwyczaj bardziej szczegółowo badały takie tytuły egzekucyjne niż BTE.