Osada została założona pod koniec epoki kamienia, około 8500 lat temu na mokradłach w rejonie dzisiejszej miejscowości Vashtemi na południu kraju. Osiedlanie się pierwszych rolników w rejonach podmokłych spowodowane było tym, że szukali oni terenów bogatych w zasoby żywności nie pochodzące z uprawy i hodowli, a więc wód zasobnych w ryby, terenów z dużą ilością zwierzyny łownej.
W najstarszej fazie rolnictwa, hodowla i uprawa jeszcze nie były w stanie zapewnić rolniczym społecznościom dostatecznej ilości pożywienia w ciągu całego roku, dlatego pionierzy nowej gospodarki jeszcze przez setki lat nie porzucali starych metod zdobywania żywności.
Wykopaliska w Vashtemi prowadzą badacze z Uniwersytetu Cincinnati i Albańskiego Instytutu Archeologii w ramach Southern Albania Neolithic Archaeological Project, zespołem kieruje prof. Susan Allen.
Archeolodzy odkopali w Vashtemi ziarna pszenicy samopszy, pszenicy płaskurki i jęczmienia. Dzięki podmokłemu terenowi, w ziemi bez dostępu powietrza przetrwały również kości zwierząt, jakimi żywili się pierwsi rolnicy. Oprócz gatunków hodowlanych — świń, owiec, kóz — ich dieta zawierała dużo dziczyzny — jeleni, dzików, królików, żółwi i ryb, zwłaszcza węgorzy.
- Istnieje ogromna luka w wiedzy na temat początków rolnictwa w Albanii. Jest to niepokojące, ponieważ między innymi właśnie na tych terenach rolnictwo w Europie pojawiło się najwcześniej. Kilka tego typu osad zostało odkrytych w Albanii już w latach 70. i 80., ale przeprowadzone na nich wykopaliska były dalekie od poziomu, jaki osiągnęła archeologia, w Albanii nie zajmowano się wtedy szczątkami roślin i zwierząt, nie określano wieku metodą węgla radioaktywnego C14. Kraj był odcięty od współpracy z uczonymi z krajów Europy Zachodniej i USA, albańscy archeolodzy nie mieli dostępu do metod wypracowanych i stosowanych na Zachodzie. Teraz to się zmienia — powiedziała prof. Susan Allen.
