2013: rok odkryć, nadziei, wypraw w kosmos

Ułożyliśmy je chronologicznie, nie według znaczenia, ponieważ nauka to nie sport, trudno porównać badania genetyczne z pracą inżynierów lub archeologów. Nie stworzyliśmy rankingu naukowców, wskazujemy jedynie osiągnięcia ważne dla życia ludzi.

marzec

Szybkie rozpoczęcie terapii lekami antywirusowymi to skuteczny sposób na HIV/AIDS. Przekonuje o tym przypadek noworodka zakażonego HIV przez matkę. Dr Hannah Gay z Centrum Medycznego Uniwersytetu Missisipi podjęła wtedy ryzykowną decyzję – już 30 godzin po porodzie podała dziewczynce silny koktajl leków. Terapię kontynuowano przez 18 miesięcy – do stycznia 2012 roku – kiedy matka i córka przestały pojawiać się na kontrolach lekarskich. Udało się ją namierzyć dopiero pod koniec ubiegłego roku – ale wtedy dziecko nie przyjmowało leków już przez ponad sześć miesięcy.

Dr Gay przed wznowieniem leczenia poddała dziewczynkę testom na HIV. Okazało się, że jest zdrowa. W marcu sensacyjną wiadomość podano na konferencji wirusologów w Atlancie.

Nie wszystkie wiadomości o HIV/AIDS są dobre. Naukowcy spodziewali się, że przeszczep szpiku u pacjentów usuwa wirusy. Tak jest m.in. w przypadku „berlińskiego pacjenta" Timothy'ego Browna. U dwóch kolejnych pacjentów poddanych tej samej procedurze wirus jednak powrócił – poinformowali w grudniu lekarze.

marzec

To przełom w walce z nowotworami. Naukowcom udało się wykorzystać własny układ odpornościowy pacjenta – nieco tylko zmodyfikowany – do zniszczenia komórek raka.

Sukces jest dziełem zespołu Michela Sadelaina z Memorial Sloan-Kettering Cancer Center. Terapię zastosowano u pięciu pacjentów z ostrą białaczką limfoblastyczną. Wrażenie robi szybkość działania terapii – w przypadku Davida Aponte'a choroba zniknęła po... ośmiu dniach.

Zastosowana przez Sadelaina technika polega na modyfikacji komórek układu odpornościowego człowieka – limfocytów T – w taki sposób, aby rozpoznawały komórki nowotworu jako wrogie. W podobny sposób chore na białaczkę dzieci próbuje ratować Carl June z Uniwersytetu Pensylwanii.

Naukowy magazyn „Science" uznał tę metodę terapii nowotworów za najważniejsze wydarzenie mijającego roku.

maj

Badaczom zespołu Shoukhrata Mitalipova udało się to, nad czym zastępy genetyków trudziły się przez dekadę. Naukowcy z Oregon Health & Science University pobrali komórki macierzyste ze sklonowanych ludzkich embrionów. Dwa z nich miały DNA wypreparowane z dojrzałej komórki skóry chorego dziecka. Inne miały DNA z komórek zarodkowych skóry – wstępnie zróżnicowanych.

Powstały liczące co najmniej kilkadziesiąt komórek ludzkie zarodki. Naukowcy twierdzą, że mogą one służyć jako źródło komórek macierzystych do produkcji organów – „części zamiennych" dla chorych ludzi. Ale możliwe, że metoda ta zostanie użyta do stworzenia sklonowanego dziecka.

maj

Całkowitego przeszczepu twarzy, pierwszego w Polsce i pierwszego na świecie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia, dokonano w Centrum Onkologii w Gliwicach, zespołem kierował prof. Adam Maciejewski. Biorcą był 33-letni mężczyzna, który uległ wypadkowi w pracy. Rekonstrukcja objęła nie tylko skórę, ale także szkielet górnego i środkowego piętra twarzy. Wcześniej pacjent przeszedł w innym szpitalu nieudaną próbę przeszczepu własnych tkanek. Gliwicki zespół przygotowywał się do podobnej operacji kilka lat, wszystkie procedury operacyjne najpierw testowano na zwłokach. W skład zespołu wchodzili m.in. chirurdzy onkologiczni i ogólni, chirurdzy twarzowi, transplantolodzy, anestezjolodzy i psycholodzy. Obecnie, po upływie pół roku, pacjent odzyskuje już mimikę twarzy.

Ten sam zespół dokonał w grudniu drugiego takiego przeszczepu, pacjentką jest 26-letnia kobieta cierpiąca na chorobę genetyczną charakteryzującą się licznymi niezłośliwymi nowotworami uniemożliwiającymi mowę, oddychanie i jedzenie. Zdążyła już poddać się 35 bezskutecznym operacjom plastycznym w innych ośrodkach.

czerwiec

Pierwszy niesplądrowany grobowiec z epoki przedinkaskiej, sprzed 1200 lat, odkryli polscy badacze w El Castillo w Peru, na północ od Limy. Zespołem kierował dr Miłosz Giersz z Uniwersytetu Warszawskiego. W grobowcu pochowano 63 ciała, wśród nich zwłoki trzech królowych kultury Wari. Kultura ta związana jest z pierwszym państwem, jakie powstało w Ameryce Południowej. Wielu spośród ludzi w grobowcu w El Castillo złożono w ofierze.

Ciała spoczywały w pozycji siedzącej, zawinięte w tkaniny. Jedna z komór grobowca zawierała ponad tysiąc przedmiotów, między innymi luksusową biżuterię złotą i srebrną – naszyjniki, kolczyki, pierścienie, diademy, drobne narzędzia. Na ten archeologiczny skarb składają się też srebrne misy, rytualne topory z brązu, ostrza włóczni, tarcze i wspaniała malowana ceramika.

lipiec

Wrak statku pasażerskiego „Costa Concordia", który zatonął w styczniu 2012 roku koło włoskiej wysepki Isola del Giglio, podnieśli specjaliści z amerykańskiego Titan Salvage i włoskiego Micoperi. Kadłub ma 291 metrów długości („Titanic" – 269 m). Wrak, przewrócony na burtę, spoczywał na głębokości 25 metrów, przy krawędzi lokalnej głębi. W pierwszym etapie zakotwiczono wrak. W drugim etapie zbudowano platformę odgrywającą rolę sztucznego dna – spoczął na nim wyprostowany i dźwignięty kadłub. Kolejna faza polegała na przyspawaniu do burty 15 zbiorników wypornościowych – ogromnych stalowych skrzyń, aby zapewniły kadłubowi pływalność i umożliwiły odholowanie go do stoczni.

Newralgiczny punkt operacji polegał na przekręceniu statku wzdłuż osi podłużnej i wyprostowaniu go, ustawieniu w pozycji naturalnej, dnem do dołu. W przedsięwzięcie zaangażowani byli polscy specjaliści ze spółki NED-Project, czuwali nad montażem zbiorników wypornościowych.

wrzesień

Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) potwierdził w najnowszym raporcie, że winę za globalne ocieplenie ponosi człowiek. Zespół mimo silnej krytyki „sceptyków" nie wycofał się z wcześniejszych ustaleń.

W dokumencie opublikowanym w Sztokholmie naukowcy podkreślili, że istnienie globalnego ocieplenia jest faktem, a za ten stan „niemający precedensu w ostatnich dekadach ani tysiącleciach" odpowiada emisja gazów cieplarnianych związana z działalnością ludzi.

W Sztokholmie zaprezentowano jedynie „podsumowanie dla decydentów" – dokument z najważniejszymi ustaleniami raportu. Badacze z IPCC przekonują, że spowolnienie wzrostu temperatury było spowodowane pochłanianiem ciepła i dwutlenku węgla przez oceany.

wrzesień

Voyager 1 opuścił Układ Słoneczny – poinformowała NASA. Przestrzeń międzygwiezdna nie ma jednak wyraźnie określonej granicy i NASA dopiero we wrześniu zyskała pewność, że sonda znalazła się poza Układem Słonecznym.

Po 35 latach podróży, w sierpniu ub. roku, Voyager 1 zasygnalizował spadek liczby naładowanych cząstek pochodzących ze Słońca i wzrost promieniowania pochodzącego z galaktyki. Naukowcy uznali tę zmianę za znak opuszczenia przez Voyagera Układu Słonecznego. Ale Ed Stone z NASA uważał, że konieczne jest jeszcze odwrócenie kierunku pola magnetycznego przesądzające o osiągnięciu przestrzeni międzygwiezdnej. Nastąpiło to dopiero w tym roku.

październik

Dotychczasowy obraz ewolucji człowieka burzy znalezisko w gruzińskim Dmanisi. Analiza skamieniałych szczątków praludzi z gatunku Homo erectus sprzed 1,8 mln lat odkrytych przez Davida Lordkipanidze wskazuje, że różnice między osobnikami żyjącymi w tym samym czasie i miejscu były niezwykle duże. Do tego stopnia, że gdyby znaleziono je w różnych miejscach, uznano by je za odrębne gatunki człowieka.

Zespół dowiódł, że różnice kolejnych „gatunków" Homo wynikają w rzeczywistości z płci, wieku czy odmienności osobniczej. Homo ergaster, Homo rudolfensis, Homo georgicus to raczej niepotrzebne mnożenie bytów, przekonywał zespół Lordkipanidze.

Obraz ewolucji człowieka komplikują jeszcze prace paleogenetyka Svante Pääbo z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maksa Plancka. Na podstawie badań DNA neandertalskiej kobiety zespół dowodzi, że kilkadziesiąt tysięcy lat temu żyły obok siebie cztery gatunki człowieka i krzyżowały się ze sobą.

Badania DNA ujawniły także, że oprócz człowieka współczesnego i neandertalczyka trzeci gatunek człowieka z jaskini Denisowa miał jeszcze nieznanego dotąd przodka.

grudzień

Bezzałogowa sonda Chang'e 3 wylądowała na Księżycu, a z jej wnętrza na powierzchnię Srebrnego Globu wyjechał łazik Yutu. To pierwsze lądowanie na Srebrnym Globie od 1976 roku. Ostatnim księżycowym łazikiem był radziecki Łunochod 2, który pokonywał bezdroża Srebrnego Globu w 1973 roku. Chińczycy pokazali, że dysponują techniką kosmiczną dorównującą rosyjskiej i amerykańskiej.

Chińska sonda osiadła na obszarze Mare Imbrium (Morza Deszczów) w tym samym rejonie, gdzie przed laty lądowali astronauci z misji Apollo i radzieckie sondy bezzałogowe z łazikami.