Kodeks pracy z komentarzem - dział XIII

[srodtytul]DZIAŁ TRZYNASTY [/srodtytul]

[srodtytul]ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYKROCZENIA PRZECIWKO PRAWOM PRACOWNIKA[/srodtytul]

[srodtytul]Art. 281. Wykroczenia związane z nawiązaniem stosunku pracy i zatrudnieniem[/srodtytul]

[b]Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu:

1) zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 powinna być zawarta umowa o pracę,

2) nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,

3) wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy,

4) stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,

5) narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,

6) nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,

7) pozostawia dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem – podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.[/b]

[b]Komentarz: [/b]

Zgodnie z kodeksem wykroczenie to zawinione popełnienie czynu społecznie szkodliwego zabronionego przez ustawę pod groźbą kary. Zatem będzie go stanowiło tylko takie postępowanie, co do którego uznano, że jest społecznie szkodliwe. Nawet jeśli czyn wskazuje na wykroczenia o subminimalnym stopniu społecznej szkodliwości, nie traci cech wykroczenia. Ustalenie, że stopień społecznej szkodliwości wykroczenia jest znikomy, rzutuje co najwyżej na rodzaj i rozmiar reakcji organu orzekającego w stosunku do obwinionego [b](postanowienie SN z 10 czerwca 2003 r., II KK 87/03).[/b]

Wykroczenia można popełnić zarówno umyślnie (gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego), jak i nieumyślnie. W tym ostatnim wypadku sprawca nie ma zamiaru popełnić wykroczenia, ale robi to, przypuszczając, że tego uniknie. Podobnie należy potraktować sytuację, gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć powinien i może ją przewidzieć, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za wykroczenie umyślne.

Wykroczenie przeciwko prawom pracownika polega na naruszeniu praworządności w przepisach wskazanych w rozdziale trzynastym kodeksu pracy. Nie są to jedyne regulacje, które określają wykroczenia w zakresie prawa pracy. Sankcje przewidują także m.in. ustawy z:

– [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=67479B450E888BD4D01517E3BC40D9F5?id=269029]20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.)[/link], art. 120 – 125,

– [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=97DED384BBED7F8648714F27D99B7EA7?id=74017]4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2006 r. nr 70, poz. 335 ze zm.)[/link], art. 12a,

– [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=3140447A5E3675DC4716607A2C8F8CA7?id=71947]24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.)[/link], art. 22.

A w dziedzinie ubezpieczeń pracowniczych będą to m.in. ustawy z:

– [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=333804]13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.)[/link], art. 98,

– [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=1A65E8F989165809B17F7C300C93D1C6?id=282315&tresc=1&wid=383383#R.2.]27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.)[/link], art. 193 – 195.

[ramka][b]Przykład [/b]

Pan Sebastian jest młodocianym pracownikiem. Jego czas pracy nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę.

Mimo to pracodawca zleca mu codziennie tyle pracy, że pracownik musi ją wykonywać po godzinach. Takie działanie jest niedopuszczalne, a pracodawca łamie przepisy o zatrudnianiu młodocianych, przez co narusza prawa pracownika. [/ramka]

Łamanie praw pracownika może także stanowić przestępstwo z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=FB684FDF2D64A0C928FB4405BE7B11FB?id=74999]kodeksu karnego[/link]. Jego rozdział XXVIII chroni prawa osób wykonujących prace zarobkowe. Odnosi się więc także do niepracowników. Chodzi w nich o naruszenie podstawowych praw związanych z zatrudnieniem lub wynikających z ubezpieczenia społecznego.

Dla pracowników najważniejszy jest art. 218 § 1 k.k. (złośliwe lub uporczywe naruszenie praw pracownika), który określa wiele przykrych zachowań pracodawcy – zarówno sporadycznych, jak i ciągłych. Zalicza się do nich także molestowanie seksualne. Na tej podstawie można również ukarać za odmowę ponownego przyjęcia przez pracodawcę osoby przywróconej do pracy.

Wykroczenia z niniejszego rozdziału kodeksu pracy mają charakter indywidualny. Może je więc popełnić tylko ten, kto jest określony w tych przepisach. Najczęściej będzie to pracodawca lub osoba występująca w jego imieniu. Zgodnie z art. 3 k.p. pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie miała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.

Za pracodawcę, który nie jest osobą fizyczną, czynności z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką (art. 3[sup]1[/sup] k.p.). Zatem to wewnętrzne przepisy (np. regulamin, statut spółki) określają, kto jest osobą działającą w imieniu pracodawcy i to ona będzie odpowiadać na podstawie komentowanego przepisu. Z kolei na podstawie art. 218 k.k. sprawcą czynu, polegającego na złośliwym lub uporczywym naruszeniu prawa pracownika wynikającego ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, może być zarówno pracodawca, osoba wyznaczona przez niego do wykonywania czynności z zakresu prawa pracy, jak i osoba wykonująca czynności tylko z zakresu ubezpieczeń społecznych. Wśród nich mogą więc znaleźć się umocowani przez pracodawcę do obliczania, potrącania z dochodów, rozliczania i przekazywania składek do ZUS.

Natomiast sprawcą przestępstwa z art. 219 k.k. będzie wyłącznie osoba zobowiązana do zgłoszenia osoby wykonującej pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego i podania odpowiednich danych. Podobnie indywidualnie oznaczony będzie ten, kto dopuścił się naruszenia art. 220 k.k., czyli odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy w firmie. Wśród sprawców ostatniego z przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową wymienionych w art. 221 k.k. (brak powiadomienia w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo brak wymaganej dokumentacji) znajdzie się zarówno pracodawca, jak i osoba działająca w jego imieniu. Przy chorobach zawodowych odpowiadać może także lekarz, który rozpoznał lub podejrzewa przypadek choroby zawodowej, a nie zgłosił tego Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy.

Jeśli pracodawca lub inna osoba naruszają i kodeks pracy, i kodeks karny, czyli dopuszczają się zarówno wykroczenia, jak i przestępstwa przeciwko prawom podwładnych, nie unikną podwójnej odpowiedzialności. Karę orzeka się i za przestępstwo, i za wykroczenie, ale wymierza jedną – surowszą.

Jeśli natomiast firma popełni jedno wykroczenie, ale z kilku przepisów kodeksu pracy, ukarana zostanie za najsurowsze z nich. Podobnie będzie, gdy pracodawca dopuści się kilku naruszeń. Otrzyma jedną, niejako łączną karę, najwyższą określoną w regulacjach. Nie może jednak liczyć na zbytnią wyrozumiałość sądu. Kilka popełnionych wykroczeń może zaostrzyć sankcję.

Wykroczenia na podstawie kodeksu pracy sprowadzają się do tego, że to pracodawca narusza podstawowe obowiązki, polegające m.in. na zachowaniu prawidłowej formy zatrudnienia, przestrzeganiu czasu pracy, wypłacie wynagrodzenia, udzielaniu urlopów oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i higieny pracy w firmie.

W art. 281 k.p. będą to więc te dotyczące:

– zawierania umowy cywilnoprawnej, gdy należałoby podpisać umowę o pracę,

– braku potwierdzenia na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,

– wypowiadania lub rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z rażącym naruszeniem prawa pracy,

– stosowania wobec pracowników innych kar o odpowiedzialności porządkowej, niż wynikają z kodeksu pracy,

– naruszenia przepisów o czasie pracy lub o uprawnieniach związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiem młodocianych,

– pozostawienia dokumentacji o zatrudnieniu i akt osobowych w warunkach grożących ich uszkodzeniem lub zniszczeniem.

SN zwraca jednak uwagę na to, że nie każde naruszenie przez pracodawcę lub działającego w jego imieniu art. 32 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=8F761E51742EBD8A444B95C153EB9204?id=162202]ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854)[/link], gwarantującego ochronę stosunku pracy działaczy związków zawodowych, stanowi rażące naruszenie prawa pracy w rozumieniu w art. 281 pkt 3 k.p. W szczególności nie zawsze stanowi takie naruszenie rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, gdy zaistniały ku temu określone w kodeksie pracy przyczyny, a nie dochowano jedynie wymaganej procedury rozwiązania [b](wyrok z 6 lutego 2003 r., III KKN 513/00).[/b]

Grzywna za wykroczenia pracodawcy przeciwko prawom pracownika wskazanym w komentowanym dziale wynosi od 1 tys. do 30 tys. zł. Te do 5 tys. zł może samodzielnie nałożyć inspektor pracy, a o wyższe występuje z wnioskiem do sądu. Wtedy to sąd decyduje o wysokości kary.

[srodtytul]Art. 282. Wykroczenia związane z wynagrodzeniem, urlopami i dokumentami[/srodtytul]

[b]§ 1. Kto, wbrew obowiązkowi:

1) nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika, wysokość tego wynagrodzenia lub świadczenia bezpodstawnie obniża albo dokonuje bezpodstawnych potrąceń,

2) nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu,

3) nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy

– podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy.[/b]

[b]Komentarz:[/b]

Komentowany przepis odnosi się do wykroczeń związanych z:

– brakiem wypłaty, nieterminową wypłatą lub bezpodstawną obniżką wynagrodzenia i innych świadczeń należnych pracownikowi i uprawnionym członkom jego rodziny,

– nieudzieleniem urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnym obniżeniem jego wymiaru,

– niewydaniem świadectwa pracy.

Z podobną karą musi liczyć się ten, kto nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy. SN podkreśla ponadto, że ten przepis obejmuje wykroczenia popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie [b](wyrok z 4 lutego 2002 r., V KKN 389/01).[/b]

Przy tym przepisie odpowiedzialność ponosi ten, kto działa „wbrew obowiązkowi”. Chodzi tu więc nie tylko o samego pracodawcę, ale także o osobę zobowiązaną do realizacji określonych świadczeń, np. wypłaty wynagrodzeń, udzielania urlopu wypoczynkowego, wydania świadectwa pracy. Będzie to więc np. główny księgowy, który błędnie ustali wysokość pensji, lub kierownik działu kadr, który wstrzymał wydanie podwładnemu świadectwa pracy. Może to być także osoba działająca w imieniu pracodawcy: kierownik zakładu, syndyk czy likwidator.

[srodtytul]Art. 283. Wykroczenia związane z ze stanem bhp w zakładzie[/srodtytul]

[b]§ 1. Kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

– podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto:

1) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników,

2) wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,

3) wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,

4) wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,

5) wbrew obowiązkowi stosuje:

a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,

b) substancje i preparaty chemiczne nieoznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,

c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nieposiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem,

6) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób,

7) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu PIP,

8) utrudnia działalność organu PIP, w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań,

9) bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia.[/b]

[b]Komentarz: [/b]

Szczególnie rozbudowany jest komentowany przepis, dotyczący naruszenia obowiązków związanych ze stanem bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z tymi regulacjami odpowiedzialność spoczywa także na tym, komu powierzono czuwanie nad tymi zagadnieniami w zakładzie. Najczęściej będzie to pracodawca, ale może to być też osoba działająca w jego imieniu lub wyznaczony przez niego pracownik służby bhp, a nawet każdy, kto kieruje pracownikami (kierownik wyodrębnionej jednostki organizacyjnej zakładu, brygadzista).

SN zwrócił uwagę, że skierowanie pracownika na badania kontrolne i odmowa dopuszczenia go do pracy należą do obowiązków pracodawcy, których naruszenie stanowi, zgodnie z art. 283 § 1 k.p., wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Stosownie do art. 211 k.p. do podstawowych obowiązków pracownika należy poddanie się kontrolnym badaniom lekarskim oraz współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy [b](wyrok SN z 10 stycznia 2006 r., I PK 131/05)[/b].

Nie mniej dotkliwa niż sama kara może być niespodziewana wizyta inspektora pracy. Ma on bowiem prawo przeprowadzić o każdej porze dnia i nocy, bez uprzedzenia, kontrolę przestrzegania prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad bhp. Może wejść nie tylko do siedziby pracodawcy, ale we wszystkie miejsca, w których działają jego pracownicy. Uprawnienia inspektorów określa [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=E530BCA54D560128BFB1179D69CE2A0F?id=185688]ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589 ze zm.[/link], dalej ustawa o PIP).

Inspektor pracy – na podstawie art. 17 § 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=35BD4B5C86C3595D5687210D3B35925D?id=277747]kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (DzU z 2008 r. nr 13, poz. 848 ze zm.)[/link] – może także występować w roli oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika (określonych w art. 281 – 284 k.p.) i innych związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej (wykroczenia w innych ustawach).

Coraz częściej przy naruszeniu przepisów bhp pracodawcy w razie kontroli muszą liczyć się z sankcjami wynikającymi z nieprawidłowości i zaniedbań w tej dziedzinie. W takiej sytuacji inspektor pracy może (art. 11 ustawy o PIP):

– nakazać usunięcie uchybień; w tym wypadku inspektor ustala termin ich usunięcia,

– nakazać wstrzymanie prac, gdy zagrażają one życiu i zdrowiu pracowników (także innych osób wykonujących te prace),

– nakazać wstrzymanie eksploatacji maszyn i urządzeń; te nakazy podlegają natychmiastowej realizacji,

– skierować do innych prac pracowników (inne osoby), jeżeli nie mają odpowiednich kwalifikacji, a wykonują prace niebezpieczne (odnosi się to także do osób niezaangażowanych na umowy o pracę, a także wykonujących działalność gospodarczą na własny rachunek); taki nakaz trzeba wykonać natychmiast,

– nakazać zaprzestanie działalności w obiekcie lub jego części lub zaniechanie określonego rodzaju działalności, jeżeli warunki bhp zagrażają życiu lub zdrowiu pracowników.

Inspektor może też sprzeciwić się uruchomieniu zakładu bądź jego części, jeżeli przedsiębiorca nie uwzględnił wymagań bhp, co mogłoby zagrażać życiu lub zdrowiu załogi. Dotyczy to zarówno nowych inwestycji, jak i remontów czy przystosowania obiektu do innych celów.

[srodtytul]Rozdział II[/srodtytul]

[srodtytul]Art. 284 – 2901. Uchylone.[/srodtytul]