Zbigniew Preisner: Czas się otworzyć na światło

O kolejnych pana nagraniach z Lisą Gerard słyszałem już dość dawno. Na płycie „It’s Not Too Late” ukazały się teraz, trafiły w swój czas, ale proszę przypomnieć, jak do nich doszło.

Lisa miała przerwę w trasie koncertowej, odwiedziła mnie na Jamnej, a ja postanowiłem pokazać jej okolicę. Pojechaliśmy do Bobowej, gdzie chodziłem do liceum. Podczas spaceru zaprowadziłem ją do synagogi. Przeczuwając wyjątkową akustykę, zaczęła śpiewać. W naturalny sposób zrodził się pomysł nagrania w tym miejscu płyty. Zastanawialiśmy się tylko, jak to zrobić, wymyśliłem, że napiszę siedem muzycznych tematów, których Lisa nie pozna aż do czasu improwizowanej sesji w synagodze. Zaprosiłem Leszka Kamińskiego, zaprzyjaźnionego reżysera dźwięku – przewieźliśmy sprzęt ze studia, a także Jacka Petryckiego, operatora filmów Krzysztofa Kieślowskiego i Agnieszki Holland, żeby wszystko nakręcił. Był 2016 r., ale jakby w przeczuciu nadchodzących ciężkich czasów, zamówiłem tysiąc świec, które zapaliliśmy w synagodze, a potem w 45 minut nagraliśmy siedem muzycznych tematów.

Czytaj więcej

Muzyka klasyczna

Zbigniew Preisner występuje w obronie Iranek

W niedzielę Zbigniew Preisner opublikował na Instagramie krótki film "Tribute to Iranian women" dedykowany demonstracjom w obronie kobiet prześladowanych przez irański reżim.

Jaki był efekt?

Taki, jak w improwizowanych sesjach – rzadko wszystko się zgadza. Lisa czasami wychodziła poza ustaloną przeze mnie harmonię. Było interesująco, ale nie zawsze idealnie. Jednak kiedy siedzieliśmy wszyscy pozamykani przez koronawirusa, postanowiłem wrócić do nagrań i zrobić rodzaj rewizyty w partiach Lisy: skoro ona śpiewała do mojej muzyki, nie znając jej w ogóle – to ja teraz pójdę za jej głosem i napisze nowe harmonie do tego, co zaśpiewała. Wywróciłem wszystko do góry nogami, dodałem organy Hammonda, brzmienia elektroniczne i dopisałem trzy kompozycje. W ten sposób powstał album „It’s Not Too Late”.

Czym była synagoga w Bobowej dla pana?

Wiedziałem o niej już, kiedy chodziłem do liceum. Była de facto ruiną i mieściły się tam warsztaty szkoły zawodowej, chyba stolarnia. Już wtedy były starania, żeby uratować tę przestrzeń, co udało się dopiero w pełni po 1989 r. przy zaangażowaniu diaspory żydowskiej i gminy. Odkryto m.in. freski. Do dziś nie znaleziono, niestety, grobu cadyka, rozstrzelanego przez Niemców, jak wielu innych bobowskich Żydów, którzy przed wojną stanowili 85 procent wszystkich mieszkańców. W Bobowej z Lisą Gerard odwiedziliśmy też kościół św. Zofii, gdzie zdążyłem nagrać monologi romantyczne w wykonaniu Jurka Treli. Bobowa nie jest duża, ale wciąż mnie przyciąga i inspiruje.

Nie zawsze pan tryska optymizmem, tymczasem zarówno tytuł nowego albumu, jak i wszystkich kompozycji to przesłanie nadziei.

Na początku tytuły były nieco inne, gdy jednak wybuchła wojna w Ukrainie, pomyślałem, by tytuły współtworzyły muzyczny poemat.

Co śpiewa Lisa Gerard? Jaki to język?

To jest indywidualny język Lisy – jej meta-język, za każdym razem zmieniający się, improwizowany. Niepowtarzalny. Kierunek znaczeń utworów nadają tytuły – jednak do śpiewu Lisy i mojej muzyki każdy słuchacz może dołożyć swój wyobrażony tekst. Włącznie z finałowym „Into The Light” – „W stronę światła”. Uważam, że czas się otworzyć na światło. Ileż można utyskiwać na to, co się dzieje wokół nas – w Polsce, w świecie, w sztuce, we wszystkim. Tak jak mówi jeden z tematów – „Jeszcze nie wszystko stracone”. Jeszcze nie jest za późno. To samo sugeruje okładka.

W czarno-białej tonacji przedstawia człowieka przytłoczonego skalą świata i mroku, ale gigantyczne drzwi nie zamknęły się do końca: przeziera przez nie jasność, po niebie lata ptak.

Tak: jeszcze można przez te drzwi przejść na jasną stronę. Muszę wspomnieć o autorze. Od dawna już współpracuję z irańskim artystą, fotografikiem Hadi Malijani. Zaczęło się od tego, że kiedyś przez przypadek znalazłem w internecie jego zdjęcie. Kupiłem prawa do niego i zilustrowałem nim okładkę mojej i Lisy Gerard płyty „Melody of My Youth”. Potem zaprojektował okładkę do remasteru „Podwójnego życia Weroniki”, a obecnie poza okładką – również książeczkę albumu, która wizualizuje całą opowieść.

Czy to jest pana pierwszy kontakt z irańskim artystą?

Miałem kiedyś zaproszenie na festiwal filmowy w Teheranie, praktycznie wszystko było już dogadane, ale ajatollahy zapytały mnie, o czym będę mówić, a ja im odpisałem, że nie zgadzam się na żadne formy kontroli i cenzury, ponieważ przeżyłem je w Polsce w czasach komunizmu. Kiedy jednak „It’s Not Too Late” wyszło na świecie, jedna z Iranek na Instagramie – Facebook tam nie dociera – zapytała mnie, czy mógłbym nagłośnić i poprzeć irańskie demonstracje przeciwko prześladowaniu kobiet. Pomyślałem, że to dobry pomysł i poprosiłem młodego filmowca Antoniego Orlofa, który zrobił teledyski do „Not Too Late”, żeby przygotował filmowo-muzyczny hołd dla protestujących i mordowanych Iranek. Opublikowaliśmy filmik na Instagramie w niedzielę 30 października i bardzo szybko zanotował blisko dwa mln odtworzeń, głównie wśród Irańczyków, dla których wymyślone przeze mnie hasło „godność to wolność, bo wolność to godność” stało się w tym czasie nośne i ważne. Przy okazji filmu na Instagramie skontaktował się ze mną Hadi Malijani. Planowałem zorganizować mu wystawę w czeskiej Pradze, bo dopóki w Polsce ministrem kultury jest Piotr Gliński, nie ma co liczyć na żadną pomoc. Hadi nie dostał jednak żadnej wizy. Jak wielu jego rodaków jest zamknięty w Iranie. Ale, tak jak mówi tytuł płyty, mam nadzieję, że nie jest jeszcze za późno, by w Iranie doszło do pozytywnych zmian, o które walczą irańskie kobiety.

Wspominał pan o najeździe Rosji na Ukrainę, teraz mówimy o Iranie, który wspiera Rosję. Czy to recydywa totalitaryzmu?

Rosja i Iran to skrajne przypadki, ale niestety nieodosobnione. Na tle spraw wolności osobistej, słowa, obyczajów, równouprawnienia LGBT czy kwestii aborcji – źle się dzieje także w Polsce. Cały świat znów zmierza w ciemną stronę. Fala radykalnej prawicy zagarnia także Amerykę, gdzie zaostrzono prawo aborcyjne, populiści doszli do władzy w Szwecji i Włoszech. Mamy zmiany w Izraelu. Świat stoi na krawędzi totalnej zawieruchy. Ukraińcy odczuwają to w szczególnie dotkliwy sposób. W Polsce ludzie boją się braku węgla i rosnących kosztów energii, natomiast Ukraińcom w skutek zniszczenia systemu energetycznego grozi chłód w czasie wielkich mrozów, choroby, w konsekwencji śmierć. Przypomina się historia i wymordowanie przez Stalina wielu milionów Ukraińców. Barbarzyństwo rosyjskie jest niewiarygodne. Nie da się na to patrzeć.