Na słynnym obrazie Jana Matejki „Konstytucja 3 maja 1791 roku” to właśnie Stanisław Małachowski, a nie król, jest głównym bohaterem. Niesiony na rękach uczestników triumfalnego pochodu, podążającego z Zamku do archikatedry św. Jana, dumnie dzierży nad głową jeden z najważniejszych w historii Rzeczypospolitej dokumentów.
Konstytucja uchwalona na Sejmie Czteroletnim w 1791 roku, zwana oficjalnie Ustawą Rządową, ustalała podstawy nowożytnego ustroju w Polsce. Była pierwszej w Europie, a po amerykańskiej - drugą w świecie (konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej uchwalona została w 1787). Konstytucja 3 Maja wynikała z dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych i próby ratowani Rzeczpospolitej przed kolejnym rozbiorem.
Stanisław Małachowski był jednym z członków stronnictwa patriotycznego i marszałkiem Sejmu Czteroletniego. Dostrzegał konieczność głębokiej naprawy stanu państwa.
Marszałek Stanisław Małachowski jako jeden z największych mężów stanu swojej epoki był wielokrotnie uwieczniany przez współczesnych artystów, o czym przypominają dzieła zebrane na obecnej wystawie „Stanisław Małachowski. Bohater. Mit. Symbol” w Sali Senatorskiej jego portrety. Malowali go m.in. Giovanni Battista Lampi, Józef Grassi, Marcello Bacciarelli.
Portretowano go również w rzeźbach nawiązujących do antyku, gdyż za wielkie oddanie sprawiedliwości i demokracji powszechnie zwano go polskim Arystydesem, nawiązując do ateńskiego polityka zwanego Sprawiedliwym.
W pomniku nagrobnym w archikatedrze św. Jana - Małachowski przedstawiony został jako rzymski senator w todze, co z kolei odwoływało się do wizerunków Juliusza Cezara.
Stanisław Bartłomiej Ludwik Małachowski herbu Nałęcz (1736-1809) był jednym z najważniejszych polityków Rzeczypospolitej drugiej połowy XVIII wieku. W początkach kariery jako marszałek Trybunału Głównego Koronnego przywrócił mu dawną sprawność. Król Stanisław August niezwykle go cenił, honorując najwyższymi państwowymi odznaczeniami - Orderem Świętego Stanisława i Orderem Orła Białego. Rola, jaką Małachowski odegrał w trakcie obrad Sejmu Wielkiego i uchwalenia Konstytucji 3 maja, sprawiła, ze stał się symbolem walki o suwerenność i wzorem patrioty. Po wybuchu w 1792 roku wojny z Rosją Małachowski sprzeciwił się decyzji króla o przystąpieniu do konfederacji targowickiej i potępił plany jakichkolwiek układów z targowiczanami. W czasach Księstwa Warszawskiego Napoleon, nominował go w 1807 roku na urząd prezesa Komisji Rządzącej nowo powstałego Księstwa Warszawskiego. Obraz Bacciarellego przedstawia scenę, w której Napoleon symbolicznie przekazuje konstytucję Księstwa Małachowskiemu.
Wystawa „Stanisław Małachowski. Bohater. Mit. Symbol” czynna w ramach Trasy Królewskiej na Zamku do 5 czerwca
Z kolei Łazienki Królewskie zapraszają do Pałacu na Wyspie (1-14 maja) na wystawę „Konstytucja 3 maja”, prezentującą kopię Konstytucji 3 maja z 1791 roku, wypożyczoną z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. 3 maja muzealni edukatorzy opowiadać będą w Sali Salomona w Pałacu na Wyspie o okolicznościach powstania ustawy zasadniczej, jej postanowieniach i historycznym znaczeniu.
