Dramaty Wiesława Myśliwskiego. Pamięć jest naszą najważniejszą drogą

Kochamy Wiesława Myśliwskiego za magiczne powieści – „Kamień na kamieniu” czy „Widnokrąg”, ale przecież autor „Ucha igielnego” to także znakomity eseista oraz dramaturg, o czym przekonuje opasły tom jego czterech sztuk teatralnych. Co najważniejsze, dramaturgię uprawia Myśliwski równolegle wobec powieściopisarstwa. Dramaty żywo korespondują z powieściami, wchodzą z nimi w intelektualne i artystyczne interakcje.

Trzy z nich miały swoje premiery na łamach miesięcznika „Dialog”. „Złodziej” w 1973 r. (nr 7), „Klucznik” w 1978 r. (nr 6), „Requiem dla gospodyni” w 2000 r. (nr 10), natomiast czwarty – „Drzewo” – pisarz opublikował w miesięczniku „Twórczość” w 1988 r., i to w dwu numerach (7 i 8), a to z uwagi na wielki rozmach kompozycyjny tej sztuki.

Czytaj więcej

Plus Minus

„Chwile wieczności”: Na jesieni, jak to się mówi, życia

W „Chwilach wieczności” norweska pisarka imponuje zdolnością uchwycenia przemian wpisanych w proces starzenia się.

Publikacja tego utworu na łamach „Twórczości” – publikującej wiersze, opowiadania, eseje, natomiast dramaty bardzo rzadko – była znacząca. „Drzewo” to nie tylko dramat, ale w pewnym sensie także powieść rozpisana na głosy. Gdyby wystawić sztukę w całości, przedstawienie trwałoby około siedmiu godzin. Kazimierz Dejmek, który jako pierwszy wyreżyserował ten utwór w Teatrze Polskim w Warszawie, musiał dokonać poważnych skrótów, by inscenizacja trwała… trzy godziny.

Przygotowując teraz dramaty do wydania książkowego, Myśliwski zrobił sporo przeróbek, zwłaszcza w zakończeniach. Porównanie z pierwodrukami okazuje się wielce pouczające. Podstawowy wniosek, jaki wyciągnąłem z lektury tych utworów jednym ciągiem, jest taki: wielorodzajowe pisarstwo Myśliwskiego jest koherentne i organiczne.

Największą siłą jest wyobraźnia twórcy, a także niepodległość słowa. Jak powiada jeden z bohaterów „Drzewa”: „my wszyscy jesteśmy z wielkiego gestu Boga. No to on pierwszy nazwał nas swoim słowem. Jesteśmy zatem konsekwencją jego słowa. I tak naprawdę tylko w słowie żyjemy, w słowie się spełniamy. W słowie się rozprzestrzeniamy”. Właśnie z tego powodu dramaty Myśliwskiego sprawdzają się doskonale nie tylko na scenie, ale także podczas intymnej lektury. Inna sprawa, że na teatralnej scenie, ale także na kinowych ekranach świetnie wypadły zarówno dramaty, jak i powieści Myśliwskiego, bo mają ogromny potencjał dramaturgiczny, a nawet filmowy.

Z pozoru wydaje się, że to utwory tradycyjne pod względem formalnym. Dramaturg przestrzega zazwyczaj klasycznych zasad jedności miejsca, czasu i akcji. „Złodziej” rozgrywa się jednej nocy w chłopskiej chałupie, akt pierwszy „Klucznika” również w chałupie, a drugi w pałacu.

Czytaj więcej

Plus Minus

„W środku jesteśmy baśnią. Mowy i rozmowy”: Filozofia opowiadania

„W środku jesteśmy baśnią” to wielowątkowy portret pisarza, który za pomocą języka i literatury mierzy się z dotkliwością istnienia oraz wymierza światu sprawiedliwość.

Akcja „Drzewa” toczy się jednego dnia pod tytułowym drzewem przed wiejskim domem, natomiast „Requiem dla gospodyni” jednego wieczoru w chałupie, na czuwaniu przy zwłokach zmarłej. Co więcej, pierwsza sztuka rozgrywa się w czasie wojny, druga po wojnie w trakcie przemian ustrojowych, trzecia i czwarta w obliczu przemian cywilizacyjnych i kulturowych.

To są jednak teksty uniwersalne, bo na świecie nieustannie dochodzi do konfliktów zbrojnych, ludzie giną na froncie, nieustannie wybuchają rewolucje już to polityczne, już to obyczajowe, nieustannie dochodzi do zderzenia tego, co młode, z tym, co stare, tego, co staroświeckie, z tym, co nowoczesne. Tyle tylko, że to, co przyszłe, nie zawsze okazuje się lepsze od tego, co przeszłe.

Bohaterowie sztuk Myśliwskiego stają przed dylematami, przed którymi człowiek staje niezależnie od czasu, w którym żyje. Zastanawiają się nad przemijaniem, szukają swojego miejsca w świecie i wszechświecie, chcą pojąć sens własnej egzystencji. Jedni godzą się z codziennością, drudzy marzą o lepszym życiu, ale udziałem wszystkich jest kwestia winy i kary.