Głowacki pisze o Kosińskim?

Bo nikomu się nie chce ich pisać. Ale produkcja wydawnicza widoczna w księgarniach jest przecież ilościowo całkiem imponująca. Co więc czytelnicy dostają zamiast powieści? To właśnie zobaczymy, analizując „Good night, Dżerzi”. Ściślej mówiąc, jest całkiem sporo literatów chętnie zabierających się do powieści, tyle że nie chce im się pracować. Są przekonani albo udają wiarę, że powieść zawsze powstaje wyłącznie z głowy autora.

[wyimek][link=http://empik.rp.pl/good-night-dzerzi-glowacki-janusz,prod58962435,ksiazka-p]Zobacz na Empik.rp.pl[/link][/wyimek]

Jeśli ktoś dopatruje się w powyższych słowach aluzji do tytułu przedostatniej książki Janusza Głowackiego, to słusznie. I dlatego chcę tu podkreślić, że uważam „Z głowy” za rzecz znakomitą. Jest to hołd złożony przez wybitnego przedstawiciela hłaskoidów założycielowi nurtu Markowi Hłasce, który pisząc „Pięknych dwudziestoletnich”, ustanowił kanon gatunku. Hłasko swoją twórczość zaczynał na ugorze wzruszonym już trochę wcześniej przez Leopolda Tyrmanda. W ten sposób odkrywamy efektowne zazębienie, oś albo może warszawsko (z dużą domieszką Łodzi) – nowojorski oscylator: Tyrmand.

– Kosiński – Głowacki. Tyrmand pojechał z Warszawy na podbój Nowego Jorku i podbił go, przynajmniej na pewien czas. Jeszcze bardziej efektownie wyszło to Jerzemu Kosińskiemu, i jeszcze bardziej gwałtownie się zawaliło. Obaj pisarze jakby odtworzyli los postaci stworzonej przez Kosińskiego w „Wystarczy być” (a przedtem przez Tadeusza Dołęgę-Mostowicza w „Karierze Nikodema Dyzmy”). W końcu do Nowego Jorku wyruszył za nimi i Janusz Głowacki, też akurat – jako opozycyjny pisarz, uchodźca z objętej stanem wojennym Polski – właściwa osoba, która znalazła się w odpowiednim czasie w odpowiednim miejscu.

Hłaskoidzi to najbardziej trwała i, chciałoby się powiedzieć, sympatyczna sztafeta w powojennej literaturze polskiej, która przetrwała i zmianę ustroju. Pisarze romantyczni i zbuntowani przeciw bezduszności i brutalności świata aż do granicy sentymentalizmu. Jak ten sentymentalizm, miękkość serca ukryć – na to każdy z kolejnych pisarzy musiał wymyślić sobie własny sposób. Sam Hłasko – wprowadzenie do języka wulgaryzmów i brutalizmów. Marek Nowakowski: skrajną ascezę, kanciastość stylu bez jakichkolwiek ozdobników. Janusz Anderman: elegancką, ironiczną, rozpaczliwą drwinę. Janusz Głowacki: zobacz niżej. Andrzej Stasiuk, najmłodszy z towarzystwa, wrócił, przynajmniej na początku swej twórczości, do poetyki prekursora Hłaski: brutalności języka i marginesu społecznego. Rzecz jasna wymieniłem tylko tych hłaskoidów, których warto.

No, ale wracając do „Z głowy”, czy można ją nazwać powieścią? Oczywiście, że można, bo wszystko można, skoro istnieje powieść w formie słownika albo listów, to dlaczego nie może nią być felietonowa spowiedź z ciekawszych przypadków z życia autora. Czytelnik dostaje dokładnie to, co obiecuje wieloznaczny tytuł. Ale najlepsze, co Głowacki – moim zdaniem – dotąd napisał i co mu gwarantuje rozdział w historii literatury, to minipowieści „Skrzek” i „Coraz trudniej kochać”. Jednak autor, w którymś z wywiadów, za swoją pierwszą opublikowaną powieść uznał „Moc truchleje”. „Good night, Dżerzi” byłaby więc drugą.

Jednym z głównych bohaterów powieści, chociaż nie potrafiłbym odpowiedzieć, jacy są pozostali główni, jest pisarz Jerzy Kosiński. Jeśli więc powieść ma być głównie o tej intrygującej i tragicznej postaci, to spróbujmy odpowiedzieć sobie na pytanie, czego się o niej dowiadujemy.

– Jerzy Kosiński w Nowym Jorku odniósł błyskawiczny, oszałamiający sukces. Nie tylko czysto literacki, ale, chciałoby się powiedzieć, kultowy. Stał się nie tylko znanym, poważanym i dobrze zarabiającym artystą, ale również guru, ikoną, prawodawcą stylu życia.

– Dość wcześnie pojawiły się podejrzenia i oskarżenia, że jest mistyfikatorem: swoje życie zmyśla (historia ocalenia z czasów Zagłady, ale i późniejsze, już powojenne przypadki), co podważa wiarygodność jego twórczości, ale również autentyczność jego zachowań, osobowości.

– Wcześnie pojawiły się też podejrzenia i oskarżenia, że nie jest samodzielnym autorem swoich książek, lecz korzystał z usług ghost-writerów, a w najlepszym wypadku tłumaczy i redaktorów.

– Oskarżano go, że w „Wystarczy być” (wielki sukces komercyjny, na podstawie powieści był też film z udziałem Petera Sellersa) splagiatował główny pomysł przedwojennej powieści „Kariera Nikodema Dyzmy” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza.

– Wszystkie te oskarżenia podsumowało w artykule opiniotwórcze pismo „The Village Voice”, co stało się początkiem końca powodzenia Kosińskiego.

– Kosiński był erotomanem, bezwzględnym łowcą kobiecej zwierzyny, zażywał narkotyki i pił, uczęszczał do najbardziej wyuzdanych i elitarnych nowojorskich seksklubów.

– Kosiński umarł. Była to śmierć samobójcza. Ale o tym Głowacki, zdaje się, nie napisał, zapewne w przekonaniu, że to każdy wie.

I słusznie. Podobnie jak każdy czytelnik gazet wie o wszystkich pozostałych wyliczonych wyżej rewelacjach dotyczących Kosińskiego. Zamiast wyników, niechby nawet bardzo subiektywnego researchu, zaserwował nam Głowacki obiegową, gazetową wiedzę na temat swojego bohatera.

Ale może przecież nie chodzi o Kosińskiego, może jego postać to tylko pretekst do napisania powieści o czymś zupełnie innym. O czym? O samym autorze? O Nowym Jorku jako metaforze młyna bożego mielącego talenty, o Nowym Jorku jako metaforze świata w ogóle, o wyuzdaniu (chyba dla dzieci), o niemożności porozumienia między nami Słowianami, a nimi – zdegenerowanymi ludźmi Zachodu, o niemożności oddania na papierze sylwetki bohatera (czy to nie byłaby kapitulacja)? Można taką listę domysłów ciągnąć długo. Banalna prawda jest taka: to książka o niczym.

O Głowackim często pisze się z intencją pomniejszenia znaczenia jego twórczości: pisarz felietonowy. Oddajmy mu więc sprawiedliwość, używając szacownie kojarzącego się terminu historyczno-literackiego: gawęda kawiarniana (barowa?). Jednak treść wystarczająca na taką gawędę nie uniesie powieści.