Wszystko co dobre w krajach bałtyckich

Rz: Piętnasta edycja Probaltiki to dobry moment na podsumowania…

Henryk Giza:

Pomysł festiwalu zrodził się z chwilą upadku Związku Radzieckiego i mojego wcześniejszego kontaktu z praktycznie nieznaną u nas muzyką krajów nadbałtyckich i jej twórcami. Najlepszą formą spotkania i wzajemnego poznania wydał mi się festiwal, na którego pierwszą edycję zaprosiłem artystów z Litwy, Łotwy, Estonii, jak i z Rosji, Finlandii, Niemiec, Szwecji, Danii. Za zadanie mieli wykonać dzieła swoich narodowych kompozytorów. I tak spotykamy się co rok, tradycyjnie inaugurując Probaltikę 1 maja. Gościliśmy do tej pory 6 tys. artystów, którzy zagrali ponad 450 koncertów. Przez ten czas niewiele się zmieniło, może tylko techniki współczesnej komunikacji ułatwiają nam organizację. Kiedyś przesłanie partytury czy zdjęcia zajmowało trzy tygodnie, a obecnie, dzięki komputerom, dzieje się to natychmiast. Granice Zjednoczonej Europy są otwarte, jedynie problem wiz dla muzyków rosyjskich nastręcza nam czasem kłopotów. O dziwo, przez te 15 lat nie powstał żaden konkurencyjny festiwal o tym profilu. Można powiedzieć, że staliśmy się ważnym ogniwem integracji kulturalnej tej części Unii – nie jest więc pewnie zaskoczeniem, że jest to jedyny festiwal mający patronat Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Symbolem tej integracji jest tradycja Europejskiej Orkiestry Symfonicznej Probaltica, którą co roku formujemy z muzyków poszczególnych zespołów dla wykonania kilku utworów. Tym razem będą to dzieła Stanisława Moniuszki, Carla Nielsena i Piotra Czajkowskiego.

Czy z muzycznymi gwiazdami Probaltiki bywają gwiazdorskie problemy?

Kłopoty mamy tylko czasami – właśnie przy konstruowaniu naszej wyjątkowej Europejskiej Orkiestry Symfonicznej, a dokładniej przy ustawianiu muzyków przy pulpitach. Artysta grający na pierwszym miejscu traktowany jest jako naturalny lider zespołu, a tutaj zdarza się, że wybitny koncertmistrz konkretnej orkiestry trafia, dajmy na to, do trzeciego pulpitu. Muszę więc przedtem wytłumaczyć, że absolutnie wszyscy są dla nas bezcenni i świetni. Zwykle też kolejność muzyków zmienia się wraz z programem – koncertmistrzami zostają muzycy z krajów, z których pochodzą kompozytorzy wykonywanych dzieł.

Toruń to chyba nieprzypadkowo serce festiwalu?

Zdecydowanie nieprzypadkowo. To ośrodek, gdzie przez wieki stykały się różne narodowości, kultury. Tu działała Hanza, przybywali kupcy z całej Europy, powstawała architektura na wysokim poziomie. Zainspirował mnie też jeden z symboli miasta – słynna fontanna z grającym na skrzypcach flisakiem, który stał się też znakiem rozpoznawczym Probaltiki. Postument ten porównać można chyba tylko do pomnika Straussa w Wiedniu. Z drugiej strony, muzyczny rozwój miasta potrzebował nowego silnego bodźca. Dzięki festiwalowi Toruń trafił na mapę ważnych imprez tego typu w Polsce i Europie. Miejmy nadzieję, że przyczyni się to w końcu do wybudowania tu sali koncertowej z prawdziwego zdarzenia. Jest potrzebna jak powietrze, co udowodniła zeszłoroczna inscenizacja opery „Bolesław Śmiały” Różyckiego – pod gołym niebem, przy sześciu stopniach Celsjusza – to było niełatwe doświadczenie! Innym problemem, z jakim się spotykamy w tym mieście, jest niewystarczające zrozumienie ze strony tutejszych przedsiębiorców. Finansujemy Probaltikę w połowie z dotacji państwowych i w połowie z funduszy prywatnych. Nie wszyscy toruńscy biznesmeni doceniają rangę tej inicjatywy, o co zapewne łatwiej byłoby w większym mieście. Przez to wyjątkowe możliwości promocji miasta i kraju, jakie daje festiwal, pozostają nie w pełni wykorzystane – dysponujemy na to środkami o wiele mniejszymi niż chociażby Wratislavia Cantans. Nie skłania nas to jednak to zmiany lokalizacji. Nasi goście są zauroczeni Toruniem. Każdemu zagranicznemu zespołowi towarzyszy zwykle dziennikarz, a efektem tego są później entuzjastyczne artykuły prasowe.

Jaka jest obecna ranga międzynarodowa Probaltiki?

Z pewnością liczy się w Europie. Dowodem na to jest fakt, że jako jedyny polski festiwal był promowany przez Unię – trzy lata temu w Cannes. Dostajemy zaproszenia do udziału w międzynarodowych zrzeszeniach grupujących ważne festiwale. To prestiżowe wyróżnienie, tyle że takie uczestnictwo oznacza duże wydatki, a na to nie możemy sobie pozwolić. Większy laur dla nas to tradycyjny udział Krzysztofa Pendereckiego, w tym roku tym istotniejszy, że święcić będziemy jego 75. urodziny oraz 55-lecie pracy twórczej. Ciekawe, że kiedy pojawił się u nas po raz pierwszy, a było to dziesięć lat temu, wspominał, że wcześniej w Toruniu był tylko jako uczeń szkoły podstawowej. Chcemy przedstawić wszystkie jego utwory. W tym roku kolej przyszła na ostatnie dzieło: VIII symfonię – „Pieśni przemijania”, której prawykonanie miało miejsce w Pekinie w listopadzie 2007 roku. Atrakcyjności dodaje koncertowi fakt, że będzie to dopiero drugie wykonanie w Polsce – po tegorocznym Orkiestry Symfonicznej i Chóru Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie. Ten sam zespół zaprezentuje ów utwór 15 maja w Toruniu.

Różnorodność gatunkowa to jedna z cech festiwalu. Pojawiały się już na nim nawet koncerty jazzowe.

Tak, i tego będziemy się trzymać. Prezentujemy wszystko co ważne i dobre w twórczości krajów bałtyckich – zarówno muzykę współczesną, często w prawykonaniach światowych, jak i muzykę dawną. Nigdy oczywiście nie zejdziemy do poziomu tak zwanej muzyki biesiadnej, ale z chęcią zaprezentujemy chociażby dobrą orkiestrę dętą. Już w tym roku miała przyjechać do nas orkiestra szwedzkiej marynarki wojennej z Karlskrony, ale nie udało się nam zgrać terminów, zatem przesunęliśmy tę wizytę na rok przyszły.