Polska premiera utworu Krzysztofa Pendereckiego na Festiwalu Beethovenowskim

Kompozycję „Dies illa" Penderecki napisał na setną rocznicę wybuchu I wojny światowej, prawykonanie odbyło się jesienią na Festiwalu Flamandzkim w Brukseli. W uroczystym koncercie wzięło wtedy udział 39 chórów (w sumie ponad tysiąc wykonawców) z państw uwikłanych w wojenny konflikt sprzed 100 lat.

Podczas piątkowego wieczoru w Filharmonii Narodowej zestaw wykonawców będzie skromniejszy. Jednak ośmioczęściowe „Dies illa" – rodzaj kantaty opartej na średniowiecznym tekście liturgii mszy żałobnej – to kolejne wielkie dzieło wokalno-orkiestrowe, które stało się znakiem firmowym Pendereckiego.

Utwór trafnie wpisuje się też w tegoroczny festiwal. Choć w nazwie ma on Beethovena, a do tytułu obecnej edycji dodano jeszcze nazwiska dwóch jego następców – Brahmsa i Mahlera, to najciekawiej wypadły dzieła zupełnie innych twórców.

W pamięci pozostaną na przykład wykonane z ujmującą naturalnością przez Boston Baroque „Nieszpory maryjne" skomponowane prawie 400 lat temu przez Claudia Monteverdiego. Albo też porywający „Obrót śruby" Benjamina Brittena, choć wydawać by się mogło, że kameralna opera z 1954 r. o typowym dla literatury angielskiej klimacie mrocznych domowych tajemnic wypadnie blado w wersji koncertowej. Tymczasem Łukasz Borowicz dyrygował tak, że muzyka Brittena momentami wręcz hipnotyzowała.

Wymieszanie epok było zatem duże. Nie należy tego tłumaczyć faktem, jak uważają niektórzy, że Festiwal Beethovenowski nie ma sprecyzowanej linii programowej. On i podobne mu prestiżowe imprezy na świecie z różnorodności uczyniły swą specjalność. Takie festiwale oferują dzieła z klasycznego mainstreamu, znane, a jeśli nawet zapomniane, to nazwiska ich autorów gwarantują, że warte są przypomnienia.

To jest program obliczony na pozyskanie kilkudziesięciu tysięcy słuchaczy, bo przecież w Warszawie odbyło się w tym roku 19 koncertów, a muzyka dotarła i do 11 innych miast. W stolicy widownia Filharmonii Narodowej dzień w dzień była zapełniona niemal do ostatniego miejsca lub wręcz przepełniona. Organizatorzy chętnie bowiem sprzedawali wejściówki, po które co wieczór ustawiały się kolejki chętnych.

Frekwencyjny sukces to dowód, że przez 19 lat festiwal nie tylko zdobył, ale wręcz wychował sobie publiczność. Przez pierwsze lata starał się wprowadzić zwyczaj chodzenia na koncerty w okresie Wielkiego Tygodnia. Kokietował też świat biznesu, chcąc pozyskać sponsorów, w zamian oferując pulę bezpłatnych zaproszeń. Na niektórych koncertach na widowni dominowali więc zaproszeni goście, dla których wizyta filharmonii była wejściem w rejony kompletnie im nieznane.

Dziś festiwal ma własną widownię, która chce i umie słuchać muzyki. I jest ona dla niej ważniejsza niż nazwiska gwiazd. W tym roku zaproszono ich mniej niż w latach ubiegłych, do większości koncertów zaangażowano polskie orkiestry, a jednak sale były pełne.

Skromniejsza liczba sławnych wykonawców sprawiła być może, że częściej zdarzały się miłe zaskoczenia. Klasę potwierdziła Czeska Filharmonia w świetnie zagranej pod batutą Jiřiego Bělohlávka VII symfonii Dvořaka. Odkryciem był z pewnością poziom Korean Chamber Orchestra. Występująca z nią koreańska skrzypaczka Ju-Young Baek zaproponowała polskim słuchaczom nieznany u nas, a oryginalny utwór „Concerto funebre" Niemca Hartmanna. Młoda Hiszpanka Leticia Moreno z zadziwiającą łatwością zinterpretowała trudny I Koncert skrzypcowy Szostakowicza.

A gdzie był Beethoven? Gdzie Brahms i Mahler? Dwaj ostatni mieli się lepiej, choćby dzięki świetnemu, metafizycznemu w nastroju recitalowi ich pieśni w wykonaniu Janiny Baechle. Były symfonie Mahlera – czwarta zagrana przez NOSPR i Leonarda Slatkina oraz szósta (Filharmonia Narodowa i Jacek Kaspszyk), a przede wszystkim – pierwsza w porywającej interpretacji Akademii Beethovenowskiej. Tak krakowska orkiestra pod batutą dynamicznego Wasila Pietrenki po prostu rozkwitła.

Sam Beethoven musi poczekać. Może za rok stanie się najważniejszym bohaterem.