Przyszłość obrotu gotówkowego i rola emisyjna NBP

Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emisji znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Kompetencje te wynikają z Konstytucji RP oraz ustawy o Narodowym Banku Polskim.

Prezes NBP określa wielkość emisji znaków pieniężnych oraz moment wprowadzenia ich do obiegu. NBP jest odpowiedzialny za ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej jak również dba o wartość polskiego pieniądza.

Jakie pieniądze są w obiegu

Narodowy Bank Polski emituje banknoty powszechnego obiegu w sześciu nominałach: 10 zł, 20 zł, 50 zł, 100 zł, 200 zł oraz 500 zł. W ostatnich latach przeprowadzona została modernizacja banknotów powszechnego obiegu skutkująca wyposażeniem ich w najnowocześniejsze zabezpieczenia.

Zmodernizowane banknoty o niższych nominałach (10, 20, 50, 100 zł) znajdują się w obiegu od kwietnia 2014 r., a 200 zł od lutego 2016 r. Banknot o wartości nominalnej 500 zł został wprowadzony do obiegu od 10 lutego 2017 r.

Monety powszechnego obiegu NBP emituje w dziewięciu nominałach 1 gr, 2 gr, 5 gr, 10 gr, 20 gr, 50 gr, 1 zł, 2 zł oraz 5 zł. Monety o nominale 5 zł występują w dwóch standardach, tj. obiegowym oraz okolicznościowym. Wszystkie banknoty i monety emitowane przez NBP są w Polsce pełnoprawnym środkiem płatniczym.

Przyszłość gotówki

Reforma walutowa, nazywana również denominacją złotego, wprowadziła od 1 stycznia 1995 r. w Polsce nową jednostkę pieniężną z nominałami monet od 1 gr do 5 zł i banknotów od 10 zł do 50 zł, zaś od 1 czerwca 1995 r. dwa dodatkowe nominały – 100 zł i 200 zł. Wprowadzenie przez NBP największego nominału banknotu 500 zł od 10 lutego 2017 r. miało na celu obniżenie kosztów emisji oraz dostosowało strukturę nominałową do potrzeb społeczeństwa.

Od czasów denominacji wartość pieniądza gotówkowego w obiegu wzrosła ponad 77-krotnie, czego największą zasługą jest ponad 80-krotny wzrost wartości banknotów. W tym samym czasie wartościowy udział monet spadał systematycznie z ok. 6 proc. na początku denominacji do obecnych ok. 2 proc. Obecnie wartość pieniądza gotówkowego w obiegu wynosi ponad 238 mld zł.

Wśród banknotów dominującą rolę odgrywa banknot o nominale 100 zł z ponad 60-proc. udziałem zarówno wartościowym, jak i ilościowym. Udział ten, podobnie jak udział banknotów o niższych nominałach, tzn. od 10 zł do 50 zł, systematycznie spada, szczególnie od 2015 r., na korzyść nominałów najwyższych, takich jak 200 zł i 500 zł. Obecnie wartościowy udział tych nominałów wynosi ok. 34 proc.

Świadczy to o rosnącej roli gotówki jako środka przezornościowego i służącego do przechowywania wartości (określanej czasami mianem tezauryzacji), czemu sprzyja niski poziom stóp procentowych oraz inflacji. Potwierdzają to badania ankietowe wykazujące spadek wykorzystywania gotówki do celów transakcyjnych na rzecz bezgotówkowych instrumentów płatniczych, takich jak na przykład karty płatnicze.

Obserwowana w Polsce tendencja zmiany roli gotówki w obiegu nie jest wyjątkiem. Szereg badań na świecie wykazuje podobne zachowania gotówki, tzn. wzrostowi obiegu gotówkowego (poza kilkoma wyjątkami, takimi jak na przykład Szwecja czy Holandia) towarzyszy wzrost wartości transakcji instrumentami płatniczymi i spadająca rola gotówki w transakcjach przy rosnącej jej roli ostrożnościowej i tezauryzacyjnej.

Gotówka w Polsce pozostaje głównym instrumentem płatniczym. I wydaje się, że w dającej się przewidzieć przyszłości nie zniknie w Polsce z obiegu. Popyt na gotówkę będzie efektem przeciwdziałania wykluczeniu finansowemu pewnych grup społecznych, rozumianego jako ograniczony dostęp do usług finansowych świadczonych przez banki i instytucje finansowe.

Przy kreacji przyszłego popytu na pieniądz fizyczny niebagatelną rolę odegra również postrzeganie przez polskie społeczeństwo gotówki jako środka bezpiecznego i godnego zaufania, charakteryzującego się łatwością posługiwania się i umożliwiającego kontrolę wydatków.

Emisje kolekcjonerskie

Emisja wartości kolekcjonerskich i monet okolicznościowych NBP stanowi okazję do upamiętnienia ważnych dla Polski historycznych rocznic i postaci, jak również rozwijania zainteresowań polską kulturą, nauką i tradycją. Podobnie jak w przypadku znaków pieniężnych powszechnego obiegu wzory i wartość nominalną wartości kolekcjonerskich oraz wielkość emisji , jak również terminy wprowadzenia ich do obiegu ustala prezes NBP w drodze zarządzenia.

Wartości kolekcjonerskie – złote i srebrne monety kolekcjonerskie, monety okolicznościowe oraz banknoty kolekcjonerskie – emitowane są zgodnie z planem emisji wartości kolekcjonerskich i monet okolicznościowych na dany rok. Plan emisyjny powstaje w oparciu o inicjatywy zewnętrzne, a także inicjatywy wewnętrzne NBP.

Wszystkie inicjatywy emisyjne przedkładane są do opinii Rady do spraw numizmatycznych, organu opiniodawczo-doradczego w NBP. Następnie wraz z opinią Rady przedkładane są do podjęcia ostatecznych decyzji w NBP, co ma swoje odzwierciedlenie w planie emisyjnym podawanym do publicznej wiadomości poprzez publikację na stronie internetowej NBP.

W przypadku wartości kolekcjonerskich, w głównej mierze, przyjmowane są oznaczenia nominałów mające odpowiedniki w nominałach monet i banknotów powszechnego obiegu. Niemniej nie wyklucza się przyjmowania dla wartości kolekcjonerskich innych nominałów.

Wartości kolekcjonerskie oraz monety okolicznościowe emitowane są w podawanych do publicznej wiadomości i dopasowanych do aktualnego popytu na rynku, ściśle określonych nakładach.

Wszystkie złote i srebrne monety kolekcjonerskie, banknoty kolekcjonerskie oraz monety okolicznościowe emitowane przez NBP są prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Ich siłę nabywczą określa umieszczony na nich nominał.

Złote i srebrne monety oraz banknoty kolekcjonerskie dostępne są w kasach oddziałów okręgowych NBP oraz sklepie internetowym NBP Kolekcjoner w cenie sprzedaży. Emitowane przez NBP monety okolicznościowe o nominale 5 zł są dostępne w kasach oddziałów okręgowych NBP w drodze zamiany (według wartości nominalnej), można je także otrzymać jako resztę w transakcjach gotówkowych.

Rodzaje zabezpieczeń w znakach pieniężnych

Zabezpieczenia są elementami banknotów mającymi na celu zapewnianie ich autentyczności i umożliwiającymi łatwą jej weryfikację, w związku z czym powinny być trudne do zimitowania oraz łatwe do weryfikacji, także przez urządzenia przeznaczone do wpłat oraz sortowania i liczenia banknotów.

Zmodernizowane polskie banknoty obiegowe są bardzo dobrze zabezpieczone, o czym świadczy niska liczba fałszerstw. To wyjątkowy dla NBP powód do dumy w roku obchodów stulecia ustanowienia polskiej waluty – złotego.

Obie serie banknotów powszechnego obiegu, a więc banknoty przed modernizacją i po modernizacji, wykorzystują te same wizerunki dla poszczególnych nominałów, a zmiany wprowadzone w zakresie wizerunków związane są jedynie z wprowadzeniem nowych zabezpieczeń i podniesieniem ich czytelności. Seria banknotów Władcy polscy zawiera zestawy zabezpieczeń charakterystyczne dla poszczególnych grup nominałów tzn. 10 i 20 zł, 50 i 100 zł oraz 200 i 500 zł.

W wersji zmodernizowanej wprowadzono istotne z punktu widzenia urządzeń rynkowych ulepszenia banknotów, polegające m.in. na zastosowaniu niezadrukowanego pola znaku wodnego oraz wprowadzono dodatkowy niewielki znak wodny na oznaczenie nominału, znajdujący się tuż obok znaku wodnego z portretem władcy.

Dodatkowo dla nominałów 10 i 20 zł dodano pasek opalizujący w kolorach turkusowym (10 zł) i liliowym (20 zł) na odwrotnej stronie banknotów.

Banknoty obiegowe o nominale 50 i 100 zł wyposażono w nowoczesne zabezpieczenie wykonane farbą zmienną optycznie: litera „K" płynnie zmieniająca kolor z zielonego na niebieski dla banknotu 50 zł oraz rozeta płynnie zmieniająca kolor ze złotego na zielony dla banknotu 100 zł.

Zaawansowane technologie

Jeszcze bardziej zaawansowane zabezpieczenia poziomu pierwszego, czyli przeznaczone do rozpoznawania dla społeczeństwa w transakcjach detalicznych, zastosowano dla najwyższych nominałów banknotów powszechnego obiegu 200 i 500 zł.

Zamiast stosowanej na starej serii banknotów 200 zł folii holograficznej wprowadzono zabezpieczenie w postaci tarczy płynnie zmieniającej kolor ze złotego na zielony wykonane farbą zmienną optycznie.