Inwestycja w fundusz zawsze wiąże się z ryzykiem

Średnie oprocentowanie lokat – w czerwcu tego roku (ostatnie dostępne dane NBP) wynosiło 2,4 proc. dla depozytów zawieranych na okres powyżej dwóch lat – raczej nie zachęca Polaków do powierzenia oszczędności bankom. W tej sytuacji naturalną alternatywą dla lokat wydają się jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. O tym, że tak rzeczywiście są traktowane, może świadczyć rekordowa popularność funduszy gotówkowych i pieniężnych, których jednostki bywają przedstawiane właśnie jako najbliższy „zamiennik" lokat – od początku ubiegłego roku do końca lipca inwestorzy detaliczni wpłacili do nich prawie o 10 mld zł więcej, niż z nich wypłacili.

Można stracić wszystko

I tu pojawia się pierwszy problem. Żaden produkt inwestycyjny nie może być traktowany jako alternatywa dla lokaty, przede wszystkim dlatego, że wypłaty oszczędności nie gwarantuje Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG). Poza tym inwestycja w jednostki uczestnictwa każdego, nawet najbezpieczniejszego funduszu, może się wiązać ze stratą. W najlepszym wypadku – np. funduszu z ochroną kapitału – może być ona niewielka – równa stopie inflacji w czasie trwania inwestycji. W najgorszym – może sięgać nawet całości zainwestowanej kwoty.

Dopiero ze świadomością tego podstawowego ryzyka można przystąpić do bardziej szczegółowego rozeznania w ofercie TFI.

Im wyższy udział akcji w portfelu funduszu inwestycyjnego – tym wyższe ryzyko, czyli prawdopodobieństwo poniesienia straty. Decydując się na inwestycje w jednostki uczestnictwa funduszy, powinniśmy na samym początku określić, jaką część naszych oszczędności jesteśmy gotowi poświęcić w imię potencjalnie wyższych zysków.

Jeżeli kusi nas średnia stopa zwrotu z inwestycji rzędu 10 proc. w skali roku – lub więcej – możemy wybrać fundusz akcji. Pamiętając jednak, że tyle samo, a nawet więcej możemy stracić w ciągu zaledwie kilku tygodni, a nawet dni.

Jeżeli obawiamy się tak dużego ryzyka, postawmy na „bezpieczny" fundusz, lokujący środki w obligacje, pamiętając, że również w przypadku takiej inwestycji musimy się liczyć z ewentualną stratą. W przypadku funduszu z przewagą obligacji skarbowych w portfelu – będzie ona najczęściej niższa niż w funduszu obligacji korporacyjnych, w którym może sięgać nawet kilkudziesięciu procent – poziom ryzyka jest porównywalny z funduszem akcji.

Przykład? Od początku tego roku Copernicus Dłużnych Papierów Korporacyjnych stracił 19 proc. – jego jednostka uczestnictwa jest teraz warta mniej niż trzy i pół roku temu. Inny fundusz obligacji korporacyjnych – Idea Premium, we wrześniu 2012 r. stracił około 14 proc. w jeden dzień.

Nazwa to nie strategia

Nazwy funduszy inwestycyjnych nie zawsze jednoznacznie określają strategię przyjętą przez zarządzającego portfelem. Pół biedy, gdy fundusz „Akcji" inwestuje przede wszystkim w akcje małych i średnich spółek. Gorzej, gdy fundusz „Płynnościowy" albo „Pieniężny" lokuje swoje aktywa przede wszystkim w obligacje korporacyjne.

Dlatego, decydując się na konkretną strategię, warto sprawdzić, w co dokładnie inwestują zarządzający. Takich informacji raczej nie dostarczy KIID (Key Investor Information Document – dokument z kluczowymi informacjami dla inwestorów) koncentrujący się na profilu ryzyka i kosztach inwestycji w jednostki uczestnictwa funduszu.

Powinniśmy jej szukać w kartach funduszy publikowanych przez TFI, prospektach informacyjnych lub zapytać o to dystrybutora jednostek uczestnictwa. Najbardziej szczegółowe informacje o składzie portfela znajdziemy w publikowanych (dwa razy do roku w przypadku funduszy otwartych – FIO) sprawozdaniach finansowych zawierających „fotografię" portfela funduszu na półrocze i koniec roku. Są one dostępne na stronach internetowych TFI.

Nic za darmo

Inwestując w tytuły uczestnictwa funduszy, ponosimy trzy rodzaje kosztów. Musimy uiścić opłatę manipulacyjną (dystrybucyjną) za samo wpłacenie pieniędzy do funduszu, opłatę stałą za zarządzanie i - w niektórych funduszach – opłatę zmienną za zarządzanie.

Opłata manipulacyjna lub dystrybucyjna przeważnie wynosi od 0 do nawet 5 proc. i pomniejsza naszą wpłatę do funduszu. Np. 3 proc. opłaty manipulacyjnej powoduje, że na każde wpłacone przez nas 100 zł do portfela w rzeczywistości trafi 97 zł.

Opłaty za zarządzanie pomniejszają natomiast wypracowaną przez fundusz stopę zwrotu. Nie odczuwamy ich bezpośrednio, bo cena jednostek uczestnictwa jest na bieżąco – każdego dnia wyceny aktywów funduszu – pomniejszana o tę opłatę. Success fee, czyli opłatę zmienną za zarządzanie, pobierają niektóre TFI za wypracowanie zysku powyżej określonego poziomu. Jeżeli np. zarządzający osiągnie wynik wyższy niż 10 proc. w skali roku, to od tej „nadwyżki" kasuje np. kolejne 20 proc.

Co do zasady najwyższe opłaty za zarządzanie, 3–5 proc., ponosi się, inwestując w tytuły uczestnictwa funduszy akcji lub  absolutnej stopy zwrotu, a najniższe – na poziomie 0,5–1 proc. – w jednostki funduszy gotówkowych i pieniężnych.

Co się dzieje z opłatami, które płacimy za inwestycję w tytuły uczestnictwa funduszy? Manipulacyjna w całości trafia do sprzedawców. Część opłaty za zarządzanie, zazwyczaj ok. 50–70 proc., również inkasują sprzedawcy. Dobrze o tym pamiętać, kiedy korzystamy z „bezpłatnych" usług pośredników finansowych.

Pamiętajmy też, że pośrednicy finansowi najwięcej zarabiają na sprzedaży najbardziej ryzykownych produktów inwestycyjnych – to w nich opłata za zarządzanie jest największa i w konsekwencji również prowizja sprzedawcy ma najwyższą wartość (50 proc. z 5 proc. to więcej niż 50 proc. z 2 proc.). W interesie dystrybutorów funduszy, choć również polis inwestycyjnych czy lokat strukturyzowanych, leży przede wszystkim sprzedaż tych produktów, na których zarobią najwięcej, a niekoniecznie tych, które w danym momencie są najlepsze dla ich klientów.

Stopa zwrotu w praktyce

Powszechny błąd zarówno mniej, jak i bardziej doświadczonych inwestorów polega na kierowaniu się historycznymi stopami zwrotu.