Ralph Fiennes kończy 50 lat

50 lat temu, 22 grudnia 1962 roku, urodził się Ralph Fiennes. Wywiad z archiwum "Rzeczpospolitej", z grudnia 2011 roku

Należy pan do aktorskiego klanu. To ułatwia czy utrudnia życie?

Ralph Fiennes:

Nigdy się nad tym nie zastanawiałem. Czasem nawet razem gramy w filmach, ale zapewniam: nikt nikomu nie załatwia ról i nikt nikogo nie proteguje.

Co takiego było w pana rodzinie, że z sześciorga dzieci niemal wszystkie zostały artystami?

Jak zwykle w takich przypadkach zadecydowała atmosfera domu. Moja matka zawsze chciała zostać artystką, ale miała bardzo tradycyjnych rodziców, którzy uważali, że miejsce kobiety jest przy mężu, i nie dawali jej prawa do rozwijania wyobraźni. Dlatego pewnie mama potem w niczym nas nie ograniczała, a nawet wręcz zachęcała do poznawania świata i kreatywnego stylu życia. Ale to wcale nie znaczy, że wszyscy poświęciliśmy się sztuce. Jest w naszej rodzinie kilka osób zdrowo myślących. Na przykład jeden z braci zawsze kochał zwierzęta i naturę. Został leśnikiem.

Teraz dołączyło do was następne artystyczne pokolenie. Nawet spotykacie się na planie.

To prawda. W „Księżnej" wystąpiła moja siostrzenica Mercy Fiennes Tiffin. Jej mąż George Tiffin był tam operatorem. Natomiast jej brat Hero zagrał Toma Riddle'a, czyli młodego Voldemorta w „Harrym Potterze i Księciu Półkrwi". Oni wychowywali się na zapleczu teatru, nauczyli się tam marzyć. I poznali smak aktorskiego zawodu.

A co pana ekscytuje w nim najbardziej? Niektórzy mówią, że to ciężki i niewdzięczny kawałek chleba. Bo nie każdy odnosi sukces.

To prawda. Dlatego trzeba się nauczyć pokory. Ale satysfakcji też jest sporo. Ja na przykład uwielbiam taki moment, gdy przed kamerą zatracam poczucie rzeczywistości. Przestaję myśleć o sobie, o otoczeniu, o codziennych kłopotach i o tym, czy spodobam się widzom. Stapiam się z bohaterem. Odkrywam jego świat, jego sposób myślenia i wrażliwość. Jestem chyba od tego odczucia uzależniony.

Najczęściej gra pan ludzi skomplikowanych, o poskręcanych losach.

Kocham sprzeczności i dogrzebywanie się do tego, co w nas nieoczywiste i głęboko ukryte. Sam też, patrząc na siebie z dystansu, raz dostrzegam spokojnego, stabilnego mężczyznę w średnim wieku, a innym razem rozdygotanego frustrata. Powtarzanie, że świat nie jest czarno-biały, a żaden człowiek nie jest monolitem, to banał. Ale tak przecież jest. Dlatego grając bohatera pozytywnego, lubię doszukać się w nim jakiegoś kompleksu, słabości, niedoskonałości. A kreując demona, szukam czegokolwiek, co pozwoliłoby mi się choć na chwilę do niego uśmiechnąć.

Był pan w stanie uśmiechnąć się do Amona Goetha z „Listy Schindlera"?

Tutaj mnie pani postawiła pod ścianą. Nie ma usprawiedliwienia dla ludobójstwa. Ale mimo wszystko to jedno z moich najlepszych wspomnień filmowych. Znakomity scenariusz, współpraca ze Stevenem Spielbergiem, na planie Liam Neeson, z którym bardzo się zaprzyjaźniliśmy. Wiele lat później w „Lektorze" zagrałem człowieka zakochanego w kobiecie, która była kiedyś kapo w obozie koncentracyjnym. Autor książki Bernhard Schlink powiedział mi wtedy, że po doświadczeniach XX wieku musimy potępiać nazizm, ale też powinniśmy usiłować go zrozumieć.

Mam wrażenie, że po „Liście Schindlera" mógł się pan stać wziętym aktorem hollywoodzkim. Tymczasem zagrał pan jeszcze w „Quiz show" Redforda czy „Angielskim pacjencie" Minghelli i zaczął uciekać z amerykańskich hitów do filmów Istvana Szabo czy Davida Cronenberga. Na zagranie chorego psychicznie, bełkoczącego i udręczonego człowieka z „Pająka" Cronenberga nie pozwoliłby sobie żaden gwiazdor dbający o swój image.

Nie jestem gwiazdorem i nie mam ambicji, by nim być. Czytałem wcześniej książkę McGratha, na podstawie której powstał scenariusz, i byłem nią zafascynowany. Możliwość pracy z Cronenbergiem wydawała mi się niezwykle pociągająca, sama rola też niesztampowa i trudna. Dlaczego miałbym jej nie przyjąć? Film „Kropla słońca" też był interesującym doświadczeniem. Sporo się od Szabo nauczyłem. Pamiętam, kiedyś mi powiedział: „Moje kino składa się ze zbliżeń. Musisz łapać emocje, które pojawiają się na twarzy w pierwszym momencie". Kocham tę ideę. Jest tylko jedna krótka chwila, gdy coś jest naprawdę nowe. Potem już wszystko się powtarza. Przy dublach ważny staje się warsztat. Technika, której uczą w szkołach dramatycznych. Aktor może grać lepiej lub gorzej, ale właśnie w tej pierwszej chwili jest najprawdziwszy.

W swojej karierze często grywał pan w adaptacjach powieści. Czy postać zaczerpniętą z literatury łatwiej jest wykreować?

To zależy, na jakiej literaturze oparty jest scenariusz. Ta dobra zawsze kryje sporo informacji o postaciach. Kiepska zostawia cię w pustce. Musisz swojemu bohaterowi dopisać życiorys, wymyślić, jakie miał dzieciństwo, co go ukształtowało, czego się boi, co mu się śni.

A są autorzy, których ceni pan szczególnie?

Tak. Szekspir, Szekspir i jeszcze raz Szekspir.

To dlatego właśnie jego sztukę przeniósł pan na ekran, gdy po raz pierwszy sam stanął za kamerą jako reżyser?

Oczywiście. Od dawna o tym myślałem. Grałem przedtem w „Koriolanie" w teatrze, to znakomita sztuka.

Ale też bardzo trudna. Pan ją w swoim filmie uwspółcześnił.

Mamy dziś demokrację i wolność słowa. Ale nie wszędzie. Na świecie niemało jest tyranii i potwornego terroru. Dlatego ta tragedia Szekspira ciągle jest aktualna. Ludzie wychodzą na ulice, toczą się bratobójcze walki. Kiedy na pierwszych stronach gazet zobaczyłem zdjęcia trumny Miloszevicia, od razu pomyślałem: To jest Koriolan.

Która rola była dla pana trudniejsza: Koriolana czy reżysera?

Najtrudniejsze było ich pogodzenie. Jako reżyserowi niełatwo było mi znaleźć czas dla siebie jako aktora. Stale chodziłem na kompromisy. Tworząc rolę, miałem ochotę dłużej nad jakąś sceną popracować, a reżyser, który we mnie siedział, krzyczał: „Szybko! Szybko! Nie mamy czasu. Gramy i przechodzimy do następnego ujęcia!".

Nie mógł pan się też w oczach reżysera przeglądać.

Zaangażowałem znakomitą asystentkę, która bardzo uczciwie zwracała mi uwagę, gdy jako aktor robiłem jakiś fałszywy krok.

Czego się pan nauczył, przenosząc na ekran Szekspira?

Szekspir uczy uczciwości. I film wbrew pozorom jest dla niego znakomitym miejscem. Na deskach scenicznych aktor zachowuje dystans. W kinie kamera podchodzi blisko do twarzy, zagląda w oczy. Nie da się niczego oszukać. Słowa, które na scenie się wykrzykuje, tu można powiedzieć szeptem. A wtedy język Szekspira, emocje, o jakich opowiada, zaczynają nabierać nowych znaczeń.

Nie boi się pan, że ta kolejna ekranizacja dzieła Szekspira może publiczność znużyć?

Cóż, nie zrobiłem „Koriolana" dla masowej publiczności. A wyrobionego widza film nie znudzi na pewno. Szekspira odkrywa się stale od nowa. Odbiór jego sztuk zależy od wieku, momentu życia i historii. Sam łapię się na tym, że dziś zupełnie inaczej patrzę na „Króla Leara" niż kiedyś.