„Cały ten rap”: medale i refreniary. Trzy dekady hip-hopu w Polsce

Oglądając, skądinąd bardzo ważny i potrzebny, serial Netflixa, który należał się najważniejszemu i najbardziej wpływowemu od lat środowisku polskiej muzyki, przypominałem sobie skecz Monty Pythona z Hollywood Bowl.

Mówili tam, że 30 lat wcześniej nie przyszłoby im do głowy, że będą występować w jednym z najbardziej prestiżowych amfiteatrów świata, sącząc Chateau de Chaselet. I przywoływali żarty o artystach nakręcających się wspomnieniami o cierpieniach młodości. Licytujących się, kto miał gorzej: mieszkając w jednym pokoju, w 26 osób, bez mebli, z oberwaną połową podłogi albo zawinięty przez trzy miesiące w gazetę w rurze kanalizacyjnej, ewentualnie pod jeziorem.

Zaczynali często na marginesie społecznych szans, a czasami prawa

Siłą rzeczy w serialu o polskim rapie podobne elementy „martyrologii” środowiskowej pojawiają się, a kto go obejrzy, sam sobie ustali hierarchię, kto cierpiał za rap i hip-hop najbardziej. Może kiedyś będą za to medale i emerytury. Tym cenniejszy jest dziś dystans do siebie i swojej przeszłości ludzi, którzy zaczynali, buntując się, tworząc kontrkulturę – a dziś są gwiazdami, biznesmenami posiadającymi firmy, a czasami linie modowe. Kizo wprost przedstawia się jako biznesmen. O.S.T.R., mówiąc o „etosie” i obronie „wartości”, przypominając swój manifest „Odzyskamy hip-hop” – śmieje się. Białas pointuje, że skończył (skończyli) jak ci, których kiedyś atakowali. Brawo za taką bezkompromisowość.

Czytaj więcej

Film

„Skandal. Ewenement Molesty".Z blokowiska na ekrany

Premiera filmu „Skandal. Ewenement Molesty" o przełomowej płycie gwiazdy hip-hopu jest wydarzeniem dla nastolatków i 40-latków.

Najważniejsze jest to, że kiedyś nie kalkulowali. A takie bywa życie, tak rozwijają się kariery. Raperzy i hip-hopowcy nie różnią się pod tym względem od rockmanów hipisów, którzy dorobili się walizek z milionami, czy punkowców. Różnica polega na tym, że hip-hopowcy rapują prześmiewczo o plecakach pełnych pieniędzy. Wielu z nich pokazuje się na tle „wypasionych” studiów nagraniowych, w których mnożą kapitał, nagrywając młodsze pokolenie. Dlatego z szacunkiem i przyjemnością patrzy się na Abradaba z Kalibru 44, bo widać gołym okiem, że nigdy nie udawał i do dziś pozostał sobą. Inni muszą posługiwać się autoironią i nie można mieć do nich pretensji. Gorzej byłoby, gdyby nie potrafili zejść z pomnika, na który wdrapali się ze śmietnika. Zaczynali bowiem na podwórkach, w blokowiskach, często na marginesie społecznych szans, a czasami prawa.

Bogna Świątkowska i Hirek Wrona

Przypominamy sobie to w pierwszym odcinku, gdy Bogna Świątkowska i Hirek Wrona w roli mentorów i zasłużonych dla propagowania nowego gatunku dziennikarzy i autorów pierwszych audycji – przypominają polityczne i społeczne tło hip-hopowego boomu. Przypadł na czas po upadku PRL, gdy nie było nic, a można było zawalczyć o wszystko, czego się pragnie.

Hip-hop, nowa subkultura, składał się z rapowania, breakdance’u i graffiti i wszystkie te motywy powracają w obrazkach i wspomnieniach włącznie z gadżetami, takimi jak adidasy, spodnie z opuszczonym krokiem, pirackie kasety. Specjalny ukłon otrzymuje Kazik, pierwszy raper Europy Wschodniej, który przywoził amerykańskie płyty do Polski. Szkoda, że nie ma go w dokumencie, a nie oglądamy też Taco Hemingwaya, który jako pierwszy raper zapełnił PGE Narodowy, czy Quebonafide, mistrza transformacji i formalnych pomysłów. Jednak trudno mieć do twórców serialu pretensję. Trzeba raczej oddać hołd pracowitości, ponieważ zbieranie materiałów, nagrywanie wywiadów trwało pięć lat. Powstało ich tyle, że nawet po tematycznej selekcji – są odcinki m.in. o mediach, producentach, raperkach, generacjach – był spory kłopot z wyborem.

Niektórzy niewiele mają do powiedzenia, brnąc na manowce slangu. Nie jest to jednak większy problem, ponieważ szeroka, wielopokoleniowa publiczność może mieć inne odczucia i potrzeby. Rap też był różny, a po generacji „burzy i naporu”, która nie miała dobrego sprzętu, do przekazywania beatów używała dyskietek (na osiedlu) bądź krajowych przesyłek konduktorskich – pojawiały się kolejne pokolenia, uważane za starą gwardię, za lewusów. Jak choćby poznańskie środowisko z Jeden Osiem L, ocierające się o hip-hopolo. Czy tacy jak Żabson, krytykowani za wprowadzenie autotune’a, programu korygującego głos. Sekowano nawet herosów, gdy Tede wchodził w przymierze Natalią Kukulską, choć przecież miało to ożywczy wpływ.

Czasami te crossovery były pirackie, jak w przypadku gdy Peja inspirował się „Głuchą nocą” Stana Borysa, co było przedmiotem najpierw prawnego sporu, a potem ugody artystów ponad pokoleniami. Nikt nie kryje, że zwalczając kolejne wewnątrzśrodowiskowe bariery czy przesądy, raperzy bywali szowinistyczni: rap to była przez długi czas gra dla niegrzecznych chłopców, zaś dziewczyny nazywano refreniarami lub ograniczano do roli ciał seksualizowanych w wideoklipach. Pierwszy kobiecy skład to Paresłów. Teraz królują na scenach i listach przebojów Young Leosia czy Bambi, a hip-hop się feminizuje – jak wszystko.

Hip-hop stał się biznesem, w którym wszystko można

Dostaje się też mediom, które postponowały bądź nie doceniały gangsta raperów. Nigdy nie zapomnę jak Peja nabluzgał mi przez telefon, choć bardzo chciałem się z nim porozumieć. Wizerunek hip-hopowców dodatkowo zestereotypizował film „Blokersi” Latkowskiego, a także koncerny, które w czasach, gdy nie było internetu – kontrolowały i kreowały nowe gwiazdy, mając duże budżety i kontakty z publikatorami.