Kino na beczce prochu

Wydaje się, że pogodna historia z optymistycznym przesłaniem o międzyludzkim porozumieniu powinna budzić sympatię. Ale stworzenie takiego filmu w Indiach wiąże się z poważnym ryzykiem.

Po premierze w USA amerykańska i brytyjska prasa przyjęły film ciepło, chwaliły pacyfistyczne treści. W najbardziej przychylnych komentarzach pojawiały się nawet porównania do „Slumdoga. Milionera z ulicy” Danny’ego Boyle’a, który triumfował na ubiegłorocznym rozdaniu Oscarów. Jednak nad Gangesem jeszcze przed pierwszymi pokazami obraz wywołał oburzenie hinduskich radykałów i nacjonalistów. Kontrowersje budziła nie tyle filmowa historia

– znana wówczas wyłącznie twórcom – ale sam tytuł. Radykalni hinduiści uznali zdanie „Nazywam się Khan” za agresywną manifestację tożsamości muzułmańskiej. Stosunki między wyznawcami islamu i hinduizmu w Indiach to krucha i złożona materia. Wystarczy pretekst, by wybuchły zamieszki. Przywódcy ugrupowań politycznych i religijnych prowokują konflikty, a dzięki radykalizacji nastrojów społecznych umacniają swój autorytet. Ofiarą takich działań padł właśnie film Karana Johara i jego główna gwiazda – Shah Rukh Khan.

Odtwórca tytułowej roli i jego bohater noszą nazwisko Khan – najpopularniejsze wśród indyjskich muzułmanów. Choć wyznawcy islamu są najliczniejszą mniejszością etniczną w Indiach (jest ich ponad 160 milionów, stanowią ponad 13 procent społeczeństwa), ich udział w życiu publicznym nie jest proporcjonalny. Zajmują niewiele stanowisk państwowych, w armii czy policji tylko mały odsetek muzułmanów ma szansę zrobić karierę.

W Bollywood sytuacja jest bardziej złożona. W przemyśle filmowym sukces odniosło wielu muzułmanów. Aktualnie w aktorskiej czołówce są poza Shah Rukh Khanem także: Aamir Khan, Saif Ali Khan i Salman Khan. Cieszą się uwielbieniem mas, ale na ekranie zwykle grają Hindusów. Muzułmanie rzadko pojawiają się w filmach jako protagoniści, a ich religia i związane z nią ceremonie nie są ukazywane tak efektownie jak hinduskie tradycje i rytuały. Indyjskie kino rozrywkowe boi się kontrowersji, na co dzień stroni od tematyki społeczno-politycznej, by nie drażnić fanatyków, nie zrażać potencjalnych widzów i łatwo uzyskać wymaganą do dystrybucji zgodę Centralnej Rady Certyfikacji Filmów.

Ta ostrożność nie jest bezpodstawna, filmowy biznes wiąże się nad Gangesem z poważnym zagrożeniem. Zdarzają się zamachy i ataki na kina, a filmowcy są zastraszani. Im więcej konfliktów rodzi scenariusz, tym mniej chętnie łożą na niego producenci. Tak koło się zamyka – najbardziej opłaca się kręcić rozrywkowe historie o miłości.

[srodtytul]Gwiazdy pod obstrzałem[/srodtytul]

Tym razem kontrowersje wywołał sam Shah Rukh Khan za sprawą wypowiedzi niezwiązanej z filmem. Kilka dni przed premierą publicznie wyraził ubolewanie, że do prestiżowych rozgrywek ligi krykieta nie wybrano w tym roku żadnego gracza o pakistańskich korzeniach. Relacje między Indiami a Pakistanem są napięte, odkąd w 1947 r. doszło do krwawego podziału brytyjskich terytoriów. Słowa Khana, obnażające uprzedzenia i dyskryminację, rozwścieczyły członków radykalnej politycznej organizacji Shiv Sena, która promuje hinduski nacjonalizm. Jej przywódcy w wystąpieniach zaatakowali gwiazdora – oskarżyli go o zdradę ojczyzny. Zażądali, by wyniósł się do Pakistanu, i zapowiedzieli, że jeśli nie przeprosi i nie wycofa wypowiedzi, spotkają go przykre konsekwencje. Aktor się nie ugiął, choć w przeszłości wielkie sławy to robiły.

Ataki na znane postaci są sprawdzoną metodą działania radykałów. Zastraszali już m.in. malarza Maqboola Husaina, nazywanego indyjskim Picassem, który ukazywał na płótnach hinduskie bóstwa w negliżu (w 2006 r. artysta opuścił Indie, ostatnio schronienie zaoferował mu Katar). Celem kampanii hinduistów stał się także narodowy idol i uwielbiany krykiecista Sachin Tendulkar, który uznał, że Indie i Bombaj są wspólnym dobrem wszystkich mieszkańców. Bojówkarze Shiv Sena zniszczyli studio telewizji popierającej sportowca i pobili jej pracowników.

Naciskom politycznym ulegają także największe gwiazdy kina. Przed dwoma laty ofiarą ataków stała się słynna para aktorska – Jaya i Amitabh Bachchan. Ona musiała się na jakiś czas wycofać z życia publicznego, bo podczas ważnej filmowej premiery powiedziała kilka zdań w języku państwowym – hindi, a nie marathi, którym mówi się w Bombaju. Jej mąż, będący dla indyjskiego kina kimś na kształt ojca i mentora, także spotkał się z brutalną krytyką, gdy w jednym z wywiadów wyznał, że kocha swe rodzinne strony – położony na północy kraju stan Uttar Pradesz. Regionalne i etniczne różnice w Indiach przypominają skomplikowany węzeł, niewiele sław ma odwagę występować w roli rzeczników tolerancji.

[srodtytul]Policjanci na premierze[/srodtytul]