Kino coraz bardziej odważne

W gdyńskich kuluarach słychać było głosy, że werdykt jest konserwatywny i zachowawczy. Ja go bronię. Jurorzy wyłuskali z konkursu najlepsze filmy. Myślę, że od lat nie było rozstrzygnięcia tak mało kontrowersyjnego. Owszem, twórcy „W ciemności", które odniosło już sukces, zdobywając nominację do Oscara i 1,2 mln widzów w polskich kinach, mogli pokazać swój film poza konkursem. Z pompą i czerwonym dywanem, ale jednak bez ubiegania się o trofea. Byłby to piękny gest w stosunku do artystów walczących dopiero o uznanie i promocję.

Skoro jednak producenci zgłosili obraz Holland do konkursu, to dyrektor Michał Chaciński musiał go zakwalifikować, a jury ocenić tak jak każdy inny tytuł. A pod względem profesjonalnej roboty „W ciemności" przewyższało inne propozycje, czasem o kilka klas.

Cieszą nagrody dla rumuńsko-polskiej „Drogi na drugą stronę". Animowana historia Claudia Crulica, który w polskim areszcie umarł po strajku głodowym, jest tytułem przejmującym i nowatorskim. Kolejnym dowodem na siłę „dorosłej", dramatycznej animacji.

Z 14 konkursowych filmów jury wyłowiło też perełkę. „Obława" Marcina Krzyształowicza to wojenny thriller: opowieść o kapralu z AK-owskiego oddziału, który wykonuje wyroki na zdrajcach. Misternie skonstruowane, nowoczesne kino, pokazujące złożoność historii i nieadekwatność powierzchownych ocen.

Kolejny wygrany tegorocznej „Gdyni" to „Jesteś Bogiem" Leszka Dawida – film o losach chłopaków z kultowego już dzisiaj, hiphopowego zespołu Paktofonika. Opowieść o wrażliwości, która skazuje człowieka na przegraną w zderzeniu z brutalnym światem, a jednocześnie zapis narodzin polskiego kapitalizmu.

I wreszcie ostatni z nagrodzonych filmów – „Mój rower" Piotra Trzaskalskiego, historia trzech pokoleń – ojca, syna i wnuka, może jako jedyna na tym festiwalu niosła nadzieję. Dobrze, że jury ten obraz zauważyło. Gdy inni mówili głównie o samotności, Trzaskalski opowiada o jej przełamywaniu. O próbie odbudowania straconej rodzinnej więzi, uporządkowania życia.

Trudno po tegorocznym festiwalu wydawać diagnozy na temat stanu polskiego kina. Był słabszy niż poprzedni, ale zabrakło na nim kilku oczekiwanych filmów, m.in. Jacka Borcucha, Andrzeja Jakimowskiego, Katarzyny Rosłaniec, Janusza Zaorskiego. Kończy dopiero zdjęcia do „Wałęsy" Andrzej Wajda.

Ale tego, co obejrzeliśmy, też nie trzeba się wstydzić. Najważniejsza wydaje się dziś próba spojrzenia wstecz. Filmowcy rozliczają się z historią. Już nie tylko z okresem komunizmu, jak w poprzednich latach Borys Lankosz czy Jan Kidawa-Błoński. Marcin Krzyształowicz cofa się do czasów wojny, pokazując, jak zabijanie, strach, codzienne obcowanie ze śmiercią wypalają ludzi, jak trudno myśleć o normalności w świecie, który zachwiał wszelkimi kodeksami moralnymi. Przemysław Wojcieszek i Władysław Pasikowski dotykają niełatwych relacji polsko-żydowskich, pogromów, jakie sąsiedzi zgotowali sąsiadom. „Sekret" i „Pokłosie" – choć pochodzą z antypodów kina – mają w sobie tę samą potrzebę odsłonięcia prawdy. Niosą ten sam ból niepamięci.

Coraz krytyczniej też przyglądają się twórcy ostatnim latom. „Jesteś Bogiem" Dawida, debiut Marii Sadowskiej „Dzień kobiet" czy „Supermarket" Macieja Żaka to próby uchwycenia zmian, jakie zaszły w okresie transformacji w mentalności Polaków i ich stosunku do świata. Małgorzata Szumowska („Sponsoring"), Filip Marczewski („Bez wstydu") i Tomasz Wasilewski („W sypialni") opowiadają o kryzysie uczuć.

Wielu wielkich wydarzeń w tym roku w Gdyni nie było, bezbłędnych debiutów na miarę filmów Lankosza, Borowskiego, Konopki czy Zglińskiego – też nie. Ale polskie kino staje się coraz odważniejsze i młodsze. A to już dużo.

Opinia:

Dorota Kędzierzawska, przewodnicząca jury