Leni Riefenstahl. Karierowiczka udaje naiwną kobietkę

110 lat temu, 22 sierpnia 1902 roku, urodziła się Leni Riefenstahl, niemiecka aktorka i reżyserka filmowa (zm. 2003). Tekst z archiwum rp.pl

Zmarła w 2003 roku autorka „Triumfu woli” i „Olimpiady” nigdy nie przyznała się do winy, że pozostawała na usługach totalitarnego reżimu. Nie starczyło jej odwagi. Po 1945 roku kurczowo trzymała się wygodnej dla siebie wersji. W wywiadach, a potem w spisanych w latach 80. wspomnieniach, powtarzała, że w czasach hitleryzmu była apolityczną artystką, skupioną wyłącznie na sztuce.

Książka Trimborna pokazuje, że nigdy nie zrozumiała, ile zła wyrządziła swoją postawą. Jej wystylizowane dokumenty pozwoliły reżimowi Hitlera ukryć zbrodnicze oblicze.

Riefenstahl nie miała czasu na wątpliwości ani moralne dylematy – zajmowała ją pogoń za karierą i ambicjami.

Pierwszy raz postawiła na swoim w walce z surowym i autorytarnym ojcem. Gdy Alfred Riefenstahl usłyszał, że córka marzy o aktorstwie, wpadł w szał. To nie było odpowiednie zajęcie dla cnotliwej Niemki, która miała być wychowana na uległą żonę dla posażnego kawalera. Leni odpuściła, ale w zamian wybrała lekcje tańca. Zamęczała się treningami. I gdy w 1923 roku, mając 21 lat, wystąpiła na scenie w programie przygotowanym wedle własnej choreografii, prasa odtrąbiła sukces debiutantki. Dla Riefenstahl był to podwójny triumf. Po pierwsze – wreszcie znalazła się w światłach rampy. Po drugie – udowodniła ojcu, że ma talent i potrafi sobą pokierować. Odtąd zawsze będzie podkreślać swą niezależność od mężczyzn. Pragnienie emancypacji wzmocni w niej przykra przygoda miłosna z pewnym przystojnym, ale obcesowym, oficerem policji.

Jako tancerka zdążyła dać 70 przedstawień w kilku niemieckich miastach. Więcej nie zniósł przemęczony organizm i nadwerężone kolano. Kontuzja przekreśliła taneczną karierę, ale Leni już zachłysnęła się nową dziedziną sztuki – kinem.

Pewnego dnia spotkała się z Arnoldem Fanckiem, reżyserem, którego specjalnością były filmy górskie. Do wymyślonego przez siebie gatunku potrzebował aktorki, która bez strachu będzie wspinać się po skałach. Poza tym szukał pieniędzy na kolejne projekty. Ona była zafascynowana górami i stał za nią mocny protektor – Harry Sokal, bankier i producent filmowy żydowskiego pochodzenia. Dogadali się. Na przełomie lat 20. i 30. Riefenstahl wystąpiła w pięciu filmach Fancka, kreując wizerunek nowej niemieckiej kobiety: wysportowanej, niepoddającej się męskiej dominacji.

W czasach Trzeciej Rzeszy jej spotkanie z Fanckiem obrosło romantyczną legendą. Prasa wspominała, że reżyser zobaczył ją tańczącą na plaży i zaangażował do filmu. Ani słowa o finansowej pomocy żydowskiego bankiera. Oczywiście, Riefenstahl nie zamierzała niczego prostować. Rozpowszechniała wersję, że zadecydowała jej uroda i talent.

Wymazała również z pamięci współpracę z Belą Balazsem, żydowskim krytykiem i teoretykiem sztuki, który był autorem scenariusza i dialogów reżyserskiego debiutu Leni „Błękitne światło” (1932). W latach 30. upoważniła listownie nazistowskiego dygnitarza Juliusa Streichera do prawnego wystąpienia przeciw „żądaniom Żyda Beli Balazsa”, gdy ten, już na emigracji, domagał się wypłacenia należnego mu honorarium. Riefenstahl nie zamierzała z nikim dzielić się sukcesami, chciała uchodzić za niepowtarzalną i wyjątkową.

I taką się stała, gdy do władzy doszedł Hitler. Wówczas w Rzeszy krążył dowcip: „Co by było, gdyby Adolf Hitler ożenił się z Leni Riefenstahl? Wtedy Niemcy miałyby dwóch Führerów”. W nazistowskim państwie osiągnęła specjalną, uprzywilejowaną pozycję. Projekty filmowe zlecał jej sam kanclerz i z nim je konsultowała. Nie podlegała Ministerstwu Informacji i Propagandy kierowanemu przez Goebbelsa. Miała do dyspozycji najlepszych operatorów, techników, oświetleniowców i sprzęt. Wszystko na koszt państwa. Hitler bowiem dostrzegł w niej idealną wizytówkę reżimu. Miała za pomocą swoich filmów – niezwykle dynamicznie jak na tamte czasy zmontowanych i pięknie sfotografowanych – stworzyć wizerunek nowoczesnych Niemiec, a przy okazji wykreować mit wodza, wcielonego Mesjasza, za którym ślepo podąża naród.

To dlatego Riefenstahl mogła nakręcić „Triumf woli” ze zjazdu partii w Norymberdze w 1934 roku i „Olimpiadę” – niezwykłą kronikę igrzysk w Berlinie (1936). A także dwa mniej znaczące dokumenty: „Zwycięstwo wiary” i „Dzień wolności!”.