Ograniczenia w zbywaniu udziałów i akcji publicznych placówek leczniczych podmiotom prywatnym

Rz: Nowelizacja ustawy o działalności leczniczej, która weszła w życie 15 lipca uniemożliwia zbycie większościowych udziałów należących do podmiotów publicznych w spółkach zajmujących się działalnością leczniczą. W jakim celu zostało wprowadzone takie rozwiązanie i jakie będą tego konsekwencje?

Milena Kruszewska rzecznik prasowy Ministra Zdrowia: Ustawa wprowadziła ograniczenia w zakresie zbywania podmiotom prywatnym udziałów albo akcji placówek leczniczych działających w formie spółek kapitałowych utworzonych i prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa reprezentowany przez ministra, centralny organ administracji rządowej albo wojewodę. Dzięki temu podmioty publiczne zachowają kontrolę nad tymi placówkami.

Podmiot publiczny (odpowiednio jednostka samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa) może zbyć udziały albo akcje „swoich" spółek, pod warunkiem że zachowa co najmniej 51 proc. udziałów albo akcji oraz będzie dysponował większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu.

To rozwiązanie zahamuje proces zbywania udziałów albo akcji spółek kapitałowych Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, wykonujących działalność leczniczą. Większościowy pakiet udziałów albo akcji oraz kontrola nad organami spółki (także w odniesieniu do spółek kapitałowych uczelni medycznych) zapewni podmiotom publicznym decydujący wpływ na funkcjonowanie placówek leczniczych. Jest to niezbędne do realizacji zadań w zakresie odpowiedzialności za bezpieczeństwo zdrowotne, jakość i dostępność świadczeń zdrowotnych wynikających z art. 68 ust. 1 Konstytucji RP.

Wprowadzone zmiany wynikają z konieczności zapewnienia ciągłości i szerokiego zakresu świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmioty lecznicze, będące spółkami, o których mowa w ustawie. Ograniczenia w zbywaniu udziałów albo akcji w tych spółkach są konieczne dla ochrony zdrowia i życia pacjentów. Mają zatem kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego.

Ustawa dopuszcza możliwość zbywania udziałów albo akcji spółki prowadzącej działalność w zakresie lecznictwa uzdrowiskowego na rzecz spółek kapitałowych, wobec których Skarb Państwa posiada kontrolę, w rozumieniu art. 4 pkt 4 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Umożliwi to rozważane przez ministra Skarbu Państwa włączenie spółek Skarbu Państwa prowadzących lecznictwo uzdrowiskowe do podmiotu, w którym udział Skarbu Państwa w kapitale zakładowym byłby niższy niż 51 proc.

Nowelizacja zakazuje też wypłaty dywidendy wspólnikom spółek zajmujących się działalnością leczniczą, w których większościowy pakiet należy do Skarbu Państwa lub samorządów. Czy w Polsce jest wiele takich podmiotów, a jeśli tak, czy taka zmiana nie godzi w prawa mniejszościowych udziałowców (akcjonariuszy)?

Ustawa wprowadziła zasadę, że w spółkach kapitałowych z większościowym udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub uczelni medycznej nie wypłaca się dywidendy. To rozwiązanie poprawi jakości świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmioty lecznicze, warunki leczenia pacjentów, a także warunki pracy osób zatrudnionych w tych podmiotach. Środki finansowe będą przeznaczane na poprawę infrastruktury technicznej, czyli np. zakup sprzętu i aparatury medycznej, przeprowadzenie koniecznych remontów w podmiotach leczniczych.

Z uwagi na zasadę ochrony praw nabytych, ochronę własności i równości wobec prawa, regulacja ta nie będzie miała zastosowania do spółek kapitałowych, w których w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy ww. podmioty publiczne nie posiadały 100 proc. udziałów albo akcji. Będzie miała zastosowanie po raz pierwszy po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za pierwszy rok obrotowy rozpoczęty po dniu wejścia w życie ustawy.

Z informacji o sytuacji podmiotów leczniczych działających w formie spółek kapitałowych powstałych w wyniku przekształcenia samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (186 podmiotów, w tym 133 spółki w których podmioty publiczne posiadają 100 proc. albo większość udziałów albo akcji; ogółem 156 podmiotów udostępniło dane o swojej sytuacji) według stanu na 31 grudnia 2014 r. wynik netto wyniósł (-)112 mln zł, przy czym 76 spółek zamknęło działalność z zyskiem 65 mln zł, 80 z nich odnotowało stratę: 177 mln zł. Z uwagi na tajemnicę handlową informacje o wypłatach dywidendy nie były zbierane.

Nowelizacja przywraca także możliwość tworzenia samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Jaki jest cel takiej zmiany?

Ustawa umożliwia tworzenie przez Skarb Państwa reprezentowany przez ministra, centralny organ administracji rządowej albo wojewodę, jednostkę samorządu terytorialnego oraz publiczną uczelnię medyczną samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Ustawa zawiera przepisy dotyczące funkcjonowania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, więc nie ma powodu, aby nie mogły one być tworzone. Decyzja o formie, w jakiej jest prowadzony podmiot leczniczy, powinna być podejmowana samodzielnie przez podmiot tworzący, po uwzględnieniu wszystkich okoliczności.

Kolejna zmiana jaką wprowadza nowelizacja, to finansowanie przez samorządy świadczeń opieki zdrowotnej dla swoich mieszkańców. Jak w praktyce ma wyglądać takie finansowanie? Czy samorządy stać na przyjmowanie na siebie kolejnych zobowiązań finansowych?

Nowelizacja ustawy o działalności leczniczej przyznała jednostkom samorządu terytorialnego kompetencje do finansowania świadczeń opieki zdrowotnych. Finansowanie to będzie się odbywało na podstawie umowy zawieranej między jednostką samorządu terytorialnego a podmiotem leczniczym. Pierwszeństwo zawierania takich umów mają podmiot leczniczy, dla którego ta jednostka jest podmiotem tworzącym, lub podmiot leczniczy będący spółką kapitałową, w której jest jedynym albo większościowym udziałowcem, albo akcjonariuszem.

Ustawa przewiduje, by przy podejmowaniu wskazanej decyzji, jednostki samorządu terytorialnego uwzględniały regionalną mapę potrzeb zdrowotnych, priorytety dla regionalnej polityki zdrowotnej oraz dostępność do świadczeń opieki zdrowotnej na obszarze województwa.

Zgodnie z odpowiednimi przepisami ustrojowymi, do zadań publicznych JST należy m.in. wykonywanie zadań w zakresie promocji i ochrony zdrowia. Instrumenty służące realizacji tych zadań są wskazane w szczególności w ustawach: o działalności leczniczej i o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych i obejmują m.in. możliwość finansowania programów polityki zdrowotnej oraz zakup aparatury i sprzętu medycznego. Nowelizacja rozszerza jedynie zakres instrumentów, w oparciu o które JST będą mogły realizować swoje ustrojowe zadania z zakresu ochrony zdrowia. Wybór odpowiedniego instrumentu w tym zakresie będzie, tak jak to ma miejsce obecnie, należał do JST.

To NFZ jest podstawowym płatnikiem, a JST będą ewentualnie płatnikiem uzupełniającym – w zakresie potrzeb danej wspólnoty samorządowej i przy uwzględnieniu swoich możliwości finansowych. JST uzyskują zatem nowy instrument – nową możliwość oprócz dotychczasowych – wspierania utworzonych przez siebie podmiotów leczniczych, a zarazem możliwość poprawy dostępności świadczeń dla mieszkańców wspólnoty samorządowej.

Ustawa nie nakłada na jednostki samorządu terytorialnego obowiązku finansowania świadczeń gwarantowanych dla członków swojej wspólnoty, a jedynie przyznaje im taką możliwość. Nie nakłada także na jednostki samorządu terytorialnego nowych zadań.

Uzyskanie świadczeń w ramach finansowania przez jednostki samorządu terytorialnego nie pozbawia świadczeniobiorcy prawa do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych z ubezpieczenia zdrowotnego na zasadach ogólnych.

Nowelizacja zniosła obowiązek posiadania przez placówki medyczne ubezpieczenia z tytułu zdarzeń medycznych. Kto będzie płacił za ewentualne zdarzenia, do których dojdzie w takiej placówce?

Ustawa odstąpiła od obowiązku posiadania przez podmiot leczniczy prowadzący szpital umowy ubezpieczenia z tytułu zdarzeń medycznych, określonych w przepisach o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ubezpieczenie to było związane z wprowadzoną od 1 stycznia 2012 r. możliwością postępowania przed wojewódzkimi komisjami orzekającymi o zdarzeniach medycznych. Od początku obowiązywania tych przepisów podmioty lecznicze napotykały trudności z zawieraniem umów ubezpieczenia, przede wszystkim w wyniku ograniczonej oferty rynku usług ubezpieczeniowych. Bardzo wysokie koszty polis stanowiły duże obciążenie dla budżetów poszczególnych podmiotów leczniczych. Obowiązek ubezpieczenia był kilkakrotnie przesuwany w czasie.

Odejście od obowiązku ubezpieczenia nie zwalnia podmiotu leczniczego z odpowiedzialności z tytułu zdarzenia medycznego.