Przepis art. 101 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.) uprawnia mieszkańców gminy do zaskarżania gminnych przepisów. Zgodnie z poglądem reprezentowanym w orzecznictwie, skarga w trybie art. 101 u.s.g. może być wniesiona tylko przez podmiot, którego interes prawny lub uprawnienie zostało naruszone.
Nie wystarczy sprzeczność z prawem
Do wniesienia skargi w tym trybie nie legitymuje jedynie sama sprzeczność z prawem zaskarżonej uchwały (zarządzenia), ani też stan zagrożenia naruszenia interesu prawnego lub uprawnienia (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego: z 3 września 2004 r., OSK 476/04, z 1 marca 2005 r., OSK 1437/2004). Skarżący musi udowodnić, że zaskarżony akt poprzez naruszenie prawa jednocześnie negatywnie wpływa na jego sferę prawnomaterialną, pozbawia go przykładowo pewnych uprawnień albo uniemożliwia ich realizację. Dlatego – jak podkreśla NSA w wyroku z 12 marca 2013 r., I OSK 1761/12 – skarżący musi wykazać istnienie związku pomiędzy zaskarżonym aktem, a jego konkretną, indywidualną sytuacją prawną.
Na tym tle pojawiają się wątpliwości co do prawa zaskarżania aktów prawnych gminy przez jednostkę pomocniczą gminy – sołectwo. W głównej mierze chodzi o ustalenie, czy takie prawo posiada sołectwo – jako jednostka pomocnicza, zebranie wiejskie i sołtys – jako organy sołectwa, czy też wreszcie indywidualny mieszkaniec sołectwa. Najczęściej w praktyce spory w tym względzie dotyczą dysponowania mieniem sołectwa – art. 48 u.s.g.
Praktyka organów gmin
W wielu tego typu przypadkach organy gmin nie uznają istnienia interesu prawnego indywidualnych mieszkańców sołectwa, przyjmując, iż w świetle art. 48 u.s.g. interes taki ma jedynie cała wspólnota, tj. sołectwo. Zdaniem organów, mamy w tym przypadku do czynienia z interesem prywatnym członka wspólnoty, w żadnym razie interesem prawnym. Podobnie, w wielu przypadkach, wojewódzkie sądy administracyjne stwierdzają, że nie ma możliwości wyprowadzenia legitymacji skargowej dla członka sołectwa z samej przynależności do wspólnoty samorządowej.
Z tezą tą nie sposób się zgodzić. W mojej ocenie podmiotem uprawnionym do wnoszenia skarg (w szczególności w sprawach z art. 48 u.s.g.) może być społeczność wiejska. Przy czym, prawo takie przysługuje społeczności jako podmiotowi zbiorowemu, ale również jej indywidualnym członkom, jako jednostkom funkcjonującym w strukturach sołectwa, czy gminy. Pogląd ten znajduje coraz szersze poparcie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego. Już w orzeczeniu z 10 marca 2009 r., II OSK 1623/08 NSA wywiódł, że podstawą do wyprowadzenia interesu prawnego może być przepis art. 48 ust. 2 i ust. 3 u.s.g. Jak skonstatował sąd, wynika bowiem z niego, że ustawodawca zastrzegł na rzecz organu sołectwa prawo do samodzielnego wyrażania zgody na zadysponowanie składnikiem majątkowym, a uprawnienie to ma charakter prawnokształtujący. Podmiotem tego prawa może być zatem dana społeczność (społeczność wiejska), jako podmiot zbiorowy, ale i jej indywidualni członkowie (pojedynczy mieszkańcy sołectwa).
