Służba cywilna: rygory selekcyjne trzeba spełniać cały okres zatrudnienia

Wymagania, jakie muszą spełnić osoby ubiegające się o pracę w służbie cywilnej określa art. 4 ustawy z 21 listopada 2018 r. o służbie cywilnej (dalej usc). Zgodnie z nim w służbie cywilnej może być zatrudniona osoba, która:

1. jest obywatelem polskim, z zastrzeżeniem art. 5;

2. korzysta z pełni praw publicznych;

3. nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;

4. posiada kwalifikacje wymagane na dane stanowisko pracy;

5. cieszy się nieposzlakowaną opinią.

Cytowany powyżej katalog wymagań jest wyczerpujący i bezwzględnie wiążący. Użycie przez ustawodawcę sformułowania „w służbie cywilnej może być zatrudniona" oznacza, że wymagania te, nazywane rygorami selekcyjnymi, dotyczą nie tylko osób ubiegających się o pracę w służbie cywilnej, ale także osób już w niej zatrudnionych, które muszą spełniać je przez cały czas. Co zatem w sytuacji utraty przez osobę już zatrudnioną jednego lub kilku przymiotów opisanych w rygorach selekcyjnych?

Czytaj także: Służba cywilna: kiedy termin oceny urzędnika musi być zmieniony

Skutki takiego zdarzenia ustawa reguluje tylko w stosunku do urzędników służby cywilnej. Nie oznacza to jednak, że pozostali członkowie sc a więc pracownicy sc (osoby zatrudnione na podstawie umów o pracę) oraz osoby zajmujące wyższe stanowiska zatrudnione na podstawie powołania nie poniosą w takiej sytuacji określonych konsekwencji.

Wygaśnięcie stosunku pracy urzędnika służby

W przypadku urzędnika służby cywilnej skutek utraty przymiotu wskazanego w rygorach selekcyjnych zależy od tego, którego przymiotu dotyczy ta utrata. I tak w przypadku utraty trzech z nich dochodzi do wygaśnięcia stosunku pracy. Skutek taki następuje w razie:

- utraty przez urzędnika sc obywatelstwa państwa należącego do UE lub innego państwa, którego obywatelom na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium RP;

- prawomocnego skazania urzędnika sc za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;

- prawomocnego orzeczenia wobec urzędnika sc utraty praw publicznych lub zakaz wykonywania zawodu urzędnika w służbie cywilnej.

Należy podkreślić, że wszystkie przesłanki wygaśnięcia stosunku pracy urzędnika sc wymienia art. 70 usc, nie wszystkie jednak mają związek ze spełnianiem wymogów zatrudnieniowych.

Z mocy prawa

Istotą wygaśnięcia stosunku pracy jest to, że do jego zakończenia dochodzi nie w rezultacie dwustronnych lub jednostronnych czynności prawnych stron tego stosunku, lecz na skutek określonego w ustawie zdarzenia prawnego lub faktycznego, z którego wystąpieniem przepisy kodeksu pracy oraz inne szczególne przepisy prawa pracy (tu: ustawa o służbie cywilnej) łączą taki skutek.

Ustanie stosunku pracy w takim przypadku dokonuje się z mocy prawa bez konieczności składania przez którąkolwiek ze stron stosunku pracy dodatkowych oświadczeń woli dotyczących tej sprawy i niezależnie od woli stron.

Utrata obywatelstwa

Jedną z przesłanek powodujących wygaśniecie stosunku pracy urzędnika sc powiązaną z rygorami selekcyjnymi jest utrata przez niego obywatelstwa nie tylko polskiego. W związku z tym, iż art. 5 usc zezwala na zatrudnienie na warunkach określonych w tym przepisie również cudzoziemców, może być to również utrata obywatelstwa państwa należącego do UE lub innego państwa, którego obywatelom na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium RP.

Zagadnienie utraty obywatelstwa polskiego reguluje art. 34 ust. 2 Konstytucji oraz ustawa z 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1829). Konstytucja stanowi, że „obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba, że sam się go zrzeknie". Natomiast zgodnie z art. 46 cytowanej wyżej ustawy obywatel polski, który zrzeka się obywatelstwa polskiego, traci obywatelstwo polskie po uzyskaniu na to zgody Prezydenta RP. Prezydent wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego lub odmawia jej wyrażenia w formie postanowienia. Utrata obywatelstwa polskiego następuje po upływie 30 dni od dnia wydania postanowienia Prezydenta RP lub w terminie krótszym, jeżeli Prezydent RP tak zadecyduje (art. 51 ustawy o obywatelstwie polskim). Utratę obywatelstwa innego państwa należy oceniać w świetle prawa w nim obowiązującego.

Skazanie wyrokiem sądu

Wygaśniecie stosunku pracy urzędnika sc następuje też w przypadku skazania go prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. Jak podkreśla się w piśmiennictwie (por. Z. Góral Komentarz do ustawy o służbie cywilnej w Prawo urzędnicze pod red. K. Barana – Lex) – przepis ten nie wskazuje na jakieś konkretne rodzaje przestępstw. Wchodzi tu, zatem w grę skazanie za jakiekolwiek przestępstwo określone w przepisach praw karnego materialnego, głównie w kodeksie karnym, ale również w kodeksie karnym skarbowym, w którym przedmiotem penalizacji są czyny naruszające interes Skarbu Państwa w zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego oraz gier losowych i totalizatorów.

Ważne!

Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.

Utrata praw publicznych

Podobny skutek (wygaśniecie stosunku pracy) powoduje także wyrok traktujący o utracie praw publicznych lub, choć nie jest to już bezpośrednio powiązane z utratą przymiotów opisanych w rygorach selekcyjnych, stanowiący o zakazie wykonywania zawodu.

Pozbawienie praw publicznych oraz zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej to środki karne przewidzianych w art. 39 kk.

Pozbawienie praw publicznych, które sąd może orzec w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat trzech, za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, obejmuje:

- utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego,

- utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego,

- utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego; pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw (art. 40kodeksu karnego).

Zgodnie natomiast z art. 41 kodeksu karnego, jeżeli sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem, sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu. Stosunek pracy urzędnika ustaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku.

Utrata nieposzlakowanej opinii

Niespełnienie pozostałych przymiotów wskazanych w rygorach selekcyjnych przez urzędnika sc, choć nie powoduje już wygaśnięcia jego stosunku pracy i tak przesądza o konieczności jego zakończenia. W myśl, bowiem art. 71 ust.1 pkt. 3 usc w razie utraty nieposzlakowanej opinii, rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej następuje, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia (>patrz „Rzeczpospolita radzi").

Pozostali członkowie korpusu

Również w przypadku pracowników sc i osób zajmujących wyższe stanowiska w tej służbie, niespełnianie jednego z wymogów wskazanych w art.4 usc, co do zasady nie pozwala na dalsze zatrudnianie ich w służbie cywilnej. Co oznacza, że utrata wskazanego w cytowanym przepisie przymiotu musi powodować rozwiązanie stosunku pracy z taką osobą. To czy nastąpi to w drodze wypowiedzenia czy rozwiązania bez wypowiedzenia zależy od określonego wydarzenia, które spowodowało, że członek korpusu sc przestał nagle spełniać wymogi zatrudnieniowe oraz od decyzji przełożonego, który np. zamiast zwolnić pracownika w trybie dyscyplinarnym, gdy zaistnieją przesłanki z art. 52 kp może dać mu tylko wypowiedzenie. Ustawa, bowiem na ten temat milczy.

Z orzecznictwa

- Wygaśnięcie stosunku pracy następuje z chwilą spełnienia się okoliczności, z którymi prawo wiąże skutek w postaci ustania stosunku pracy (art. 63 kodeksu pracy). Są to inne zdarzenia niż oświadczenia woli, gdyż w przypadku tych oświadczeń Kodeks pracy używa określenia "rozwiązanie umowy" (art. 30 § 1 kp). Z tego też względu wygaśnięcie jest innym sposobem ustania stosunku pracy niż jego rozwiązanie – wyrok Sądu Najwyższego z 4 października 2006 r. (II PK 14/06, OSNAPiUS 2007 nr 19-20, poz. 27)

- Rygory selekcyjne zawarte w ustawie z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (...) nie modyfikują pracowniczej zdolności prawnej, lecz stawiają dodatkowe wymagania/warunki pracownikom, delimitując swobodę pracodawcy w zakresie wyboru kontrahenta.

Utrata przez członka korpusu służby cywilnej zatrudnionego na podstawie umowy o pracę przymiotów zamieszczonych w rygorach selekcyjnych wymaga rozwiązania stosunku pracy. Z uwagi na fakt, iż sprawa ta nie została unormowana w pragmatyce służbowej, należy stosować w tym zakresie przepisy Kodeksu pracy o rozwiązaniu stosunku pracy – wyrok Sądu Najwyższego z 15 marca 2011 r. (I PK 192/10 OSNAPiUS 2012 nr 9-10, poz. 116, str. 377).