Centrum realizuje spektrum działań wspierających rozwój kultury, zachowanie tradycji i ochronę dziedzictwa narodowego, ale także kształtowanie postaw podtrzymywania tożsamości narodowej.
Tożsamość rozumiemy bowiem jako aksjologiczną ideę i formę życia zbiorowego – obie zbudowane na europejskiej wspólnocie doświadczeń historycznych. Konstytuowanie tożsamości narodowej, ale i europejskiej, wymaga inspirowania i zaangażowania, mobilizacji ruchów społecznych, środowisk społeczno-zawodowych twórców kultury, krajowych i międzynarodowych stowarzyszeń i organizacji funkcjonujących w obszarze kultury, a personalistycznie – każdego z obywateli. Inspirujemy więc do partycypacji w kreowaniu kultury, tożsamości, aksjologii – do pielęgnowania tożsamości polskiej jako tożsamości europejskiej.
We współczesnym świecie nie jest możliwe rozwijanie kapitału społecznego i potencjału kulturowego na poziomie wspólnoty europejskiej bez stabilnej tożsamości narodowej, bez włączania różnych instytucji i organizacji społecznych do budowania sieci partnerstwa europejskich instytucji kultury, a przede wszystkim bez edukowania o wspólnej genezie cywilizacji europejskiej i mobilizacji do skutecznych działań w obszarze europejskiej kultury i dziedzictwa narodowego. Powyższe założenia stanowią o zaangażowaniu NCK w przygotowanie obchodów 15. rocznicy wstąpienia Polski do wspólnoty narodów europejskich.
Wspólne dziedzictwo europejskich prądów filozoficznych i religijnych, wartości kulturalne i moralne ukształtowały tożsamość Europy jako rodziny narodów. Zadaniem NCK jest dbać właśnie o to, aby ramy wyznaczone przez wspólnotę idei i wartości stanowiły podstawę dyskursu publicznego w Polsce.
Polacy chcą Unii
Obchody 15-lecia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej nie wymagają prounijnych działań marketingowych i reklamowych lub czysto ekonomicznych uzasadnień naszej obecności w UE. Według lutowych badań Instytutu Spraw Publicznych niemal 82 proc. Polaków deklaruje, że członkostwo w Unii Europejskiej jest korzystne dla Polski, ponad 62 proc. badanych deklaruje, że Polska zdecydowanie zyskuje na członkostwie w UE, a jedynie niespełna 7 proc. wypowiada się negatywnie na temat członkostwa Polski w UE.
Przekonania i postawy Polaków wobec naszej obecności w Unii są jednoznaczne, ale odkrywanie i inspirowanie dyskusji o przyszłości Unii to zadanie współczesności przesycone dorobkiem dotychczasowych doświadczeń. Jako Narodowe Centrum Kultury proponujemy powrócić więc do dyskusji o wspólnocie narodów, do dyskusji na tematy genetycznie istotne dla trwałości UE – do kulturowych i aksjologicznych podstaw tożsamości europejskiej jako tożsamości szanującej kultury narodowe.
Dyktatura niewartości
Konstruowanie tożsamości europejskiej i zarazem odrębności narodowej, szczególnie w dobie globalizacji, wyznacza NCK istotne zadania performatywne. W społeczeństwach permanentnej zmiany, z ponowoczesną dyktaturą niewartości, wspólne uniwersum wartości europejskich powstrzymuje proces zaniku tożsamości zbiorowych. Potwierdza to analiza badań przeprowadzanych w ramach European Values Survey.
Demokracja i obywatelskość (w sensie aktywizacji lokalnej i partycypacji społecznej) są wartościami autotelicznymi, które pojawiły się w życiu publicznym i jednostkowym wskutek zrozumienia wspólnoty kultury europejskiej. Systematyczne i pozbawione uprzedzeń prześledzenie wydarzeń i procesów historycznych uwidacznia, że podstawą różnic w stylach życia są nie tyle konsekwencje rozwoju gospodarczego i technicznego, ile przede wszystkim bardziej subtelne zmiany w akceptacji określonych wartości i idei.
Kształtowanie postaw obywateli warunkowane jest moralnym obowiązkiem budowania tożsamości europejskiej, której celem jest merytokratyzacja społeczeństwa oraz wzrost kapitału społecznego. Trwanie społeczeństw europejskich oraz stabilizacja systemu demokracji partycypacyjnej czynią koniecznym propagowanie wspólnoty wartości europejskich w instytucjach i agendach narodowych.
Wspólnota to kompromis
Jako dyrektor NCK, które realizuje opisane wyżej zadania, wyrażam przekonanie, że w państwach europejskich wartości i postawy obywatelskie pełnią przede wszystkim funkcję integrującą wspólnotę, legitymizując system demokratyczny. Obecnie nie ma w UE społeczeństwa bez jakiejś formy europejskiej aksjologii, ponieważ tożsamość wspólnotowa i narodowa oparte są na jednolitym układzie idei, wartości i symboli, które mogą być przekazywane tylko w procesie dojrzałej komunikacji w ramach podmiotów UE.
NCK dysponuje zasobami personalnymi i infrastrukturalnymi, które pozwalają na uruchomienie dyskusji o świecie wartości europejskich w Polsce. Ze strony NCK przeprowadziliśmy diagnozy umożliwiające wieloperspektywiczne określenie kierunków i imponderabiliów zmian. Doświadczenie organizacyjne pracowników NCK w przygotowaniu i zarządzaniu ogromnymi inicjatywami kulturalnymi uczyniły Centrum naturalną instytucją, która w obszarze kultury podejmie wyzwanie organizacji obchodów 15-lecia wstąpienia Polski do UE. A to przecież właśnie kulturowe elementy winny nadawać kierunek wszystkim działaniom instytucji publicznych! To one wyznaczają ich cel oraz zestaw środków do niego prowadzących.
Na płaszczyźnie tożsamościowej wzorce kulturowe przyjmują status alternatywny lub przenikają się nawzajem na zasadzie kompromisu i tak należy pojmować stosunek tożsamości narodowej do tożsamości europejskiej. NCK może być aktywnym uczestnikiem komunikacji, uczestnikiem dyskusji o przeszłości i przyszłości Europy, a przede wszystkim udostępnić swoje zasoby do uświetnienia wydarzenia, które nie wprowadziło nas do rodziny państw europejskich, bowiem byliśmy jej częścią, ale wydobyło nas z historycznego procesu rugowania z europejskiej wspólnoty.
Dr hab. Rafał Wiśniewski – pełnomocnik ministra kultury i dziedzictwa narodowego ds. obchodów 15. rocznicy wstąpienia Polski do UE, dyrektor Narodowego Centrum Kultury, profesor nadzwyczajny w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
