Problem ulgi meldunkowej nie przestaje bulwersować

Jednym z takich, rzadko analizowanych zagadnień, jest wstrzymywanie wykonania decyzji wymiarowych przez sądy administracyjne.

Czytaj także: Ulga meldunkowa: Ministerstwo Finansów wycofuje się z niekorzystnego dla podatników stanowisko

Sytuacja osób ewidentnie pokrzywdzonych ulgą meldunkową - oszukanych na oświadczenie co sądy coraz częściej dostrzegają, jest być może jaskrawym przykładem, ale problem ma znaczenie ogólniejsze. Można go sprowadzić do następującej kwestii: czy w przypadku stron, które są osobami fizycznymi, gdy spór nie dotyczy podatku związanego z działalnością gospodarczą, należy stosować jakieś szczególne kryteria i zasady dotyczące oceny potrzeby wstrzymywania wykonania decyzji podatkowych. Dla osób pokrzywdzonych ulgą meldunkową można dodać – gdy istnienie zobowiązania i prawidłowość decyzji jest na pierwszy rzut oka bardzo wątpliwe w świetle obowiązującego orzecznictwa.

Powstaje też pytanie ogólniejsze – czy uzasadnione jest zachowanie reguły wykonalności ostatecznych, ale nie prawomocnych (czyli zaskarżonych do sądu) decyzji?

Aktualny stan prawny jest jasny – decyzja podatkowa podlega wykonaniu od momentu, gdy staje się ostateczna, tzn. gdy organ odwoławczy utrzyma w mocy albo zmieni decyzję wydaną w I instancji. To, że podatnik nie zgadza się z taką decyzją i skarży ją do sądu, nie ma dla wykonalności znaczenia – organ może w zasadzie od razu przekazać sprawę do egzekucji i w krótszym lub dłuższym czasie ściągnąć wymierzony podatek z oprocentowaniem. Niezrozumiałe jest, że nie wpływa na to nawet wniosek o np. rozłożenie podatku na raty albo umorzenie, choć w praktyce urzędy do czasu rozpoznania takiego wniosku faktycznie często podatku nie egzekwują.

W tych warunkach prawnych szczególnego znaczenia nabiera instytucja wstrzymania decyzji nieprawomocnej (zaskarżonej do sądu). Pomijamy w tym miejscu wstrzymanie wykonania przez organ, który może to uczynić po wniesieniu skargi. Są to sytuacje z oczywistych powodów wyjątkowe (organy zwykle raczej przyspieszają egzekucję, nawet zobowiązań określonych decyzjami nieostatecznymi, a nie wstrzymują).

Sąd administracyjny może bowiem wstrzymać wykonanie decyzji dopiero od momentu wpływu skargi do tego sądu. Zgodnie z art. 61 § 3 sąd na wniosek skarżącego może wstrzymać wykonanie decyzji, jeżeli istnieje niebezpieczeństwo (a) wyrządzenia znacznej szkody lub (b) trudnych do odwrócenia skutków.

Już tylko pobieżna analiza dostępnych w bazie orzeczniczej NSA postanowień w tym zakresie pozwala na stwierdzenie, że w większości są one odmowne i ochrona taka udzielana jest tylko wyjątkowo. Mam wątpliwości czy taka ostrożność w stosunku do wykonalności decyzji podatkowych dla osób nie prowadzących działalności gospodarczej jest uzasadniona.

Przecież użyta w tym przepisie klauzula generalna „trudnych do odwrócenia skutków" pozwala sądowi na szerokie pole interpretacyjne dla osiągnięcia podstawowego efektu – zamrożenia i uniknięcia sytuacji, w której orzeczenie uchylające decyzję z powodu jego wcześniejszego wykonania będzie miało ograniczone znaczenie. Zwykle chodzi przecież o kwoty budżetowo nieistotne, a dla pojedynczej osoby są najczęściej bardzo wysokie. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, co jest faktem notoryjnym, że postępowania sądowoadministracyjne nie są szybkie.

Przy ocenie wniosków o wstrzymanie decyzji, konkretnie dotyczących zobowiązań podatkowych osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej, należy w każdym wypadku brać pod uwagę, że egzekucja podatku oznaczać może pozbawienie strony możliwości zaspokajania jej podstawowych albo nawet nie podstawowych, ale normalnych potrzeb życiowych. Pozbawienie podatnika możliwości normalnego życia z powodu sporu zmienia jego życie w sposób nieodwracalny.

Istnieją sytuacje w których egzekucja decyzji nie spowoduje co prawda, że podatnik będzie przymierał głodem, ale nie będzie go stać np. na zwykły wypoczynek, zaspokajanie potrzeb kulturalnych. Może to również wpływać na decyzje o powiększeniu rodziny, mieszkania itp. Krótko mówiąc naturalne dążenie do polepszania swojego bytu może być zatrzymane przez konieczność poniesienia niespodziewanego wydatku na zapłatę spornego podatku. Będą to w jego życiu sytuacje nieodwracalne, ponieważ życie ludzkie jest ograniczone i odebranie roku czy dwóch lat normalnego funkcjonowania nie da się zrekompensować.