Do wyprowadzenia takich wniosków ich zdaniem uprawnia wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 października (K 27/15). Uznał on za niezgodny z ustawą zasadniczą art. 144 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Niekonstytucyjność polegać ma na tym, że kwestionowany przepis nie zawierał regulacji gwarantujących minimalną ochronę przed bezdomnością osobom, które nie są w stanie same zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych.
Tymczasem wraz z rządowym programem Mieszkanie+ w życie weszły przepisy o najmie instytucjonalnym. Na jego podstawie wynajmowane mają być m.in. mieszkania z czynszami regulowanymi przez państwo.
Konieczna zgoda
– Instytucja ta umożliwia wyrzucanie najemców na bruk, bez prawa do lokalu socjalnego czy pomieszczenia tymczasowego, i może być niezgodna z konstytucją, w szczególności z art. 75 ust. 1 nakazującym prowadzenie polityki przeciwdziałającej bezdomności – twierdzi adwokat Maciej Górski z Instytutu Badań nad Prawem Nieruchomości.
– Najemca, podchodząc do takiej umowy, jednoznacznie oświadcza przed notariuszem, że godzi się na to, by w razie eksmisji nie przysługiwało mu prawo do lokalu socjalnego – opisuje radca prawny Piotr Dobrowolski.
Zastrzeżenia do takiego rozwiązania w swych wystąpieniach formułował dr Adam Bodnar, rzecznik praw obywatelskich. W najnowszym, którego adresatem jest minister infrastruktury, RPO podnosi, że „przyjęte przez ustawodawcę uregulowania (...) nie zapewniają najemcom ochrony przed bezdomnością".
Rzecznik argumentuje, że jeśli po rozwiązaniu umowy najmu i po skutecznym doręczeniu żądania opróżnienia lokalu najemca nie opuści go w wyznaczonym terminie, to właściciel ma prawo złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu, w którym najemca przyjął do wiadomości, że prawo do lokalu socjalnego mu nie przysługuje.
„W takiej sytuacji sąd nadaje klauzulę wykonalności, która stanowi podstawę do podjęcia przez komornika działań zmierzających do opróżnienia lokalu i wydania go wierzycielowi. W takim przypadku sąd nie orzeka eksmisji i nie bada, czy zachodzą przesłanki otrzymania lokalu socjalnego przez osobę zobowiązaną do opuszczenia lokalu"– zwraca uwagę rzecznik.
W jego ocenie to zaś, że przymusowe opróżnienie lokalu będzie mogło zostać wykonane przez przeniesienie lokatorów do noclegowni bądź schroniska dla bezdomnych, doprowadzi do tego, że staną się oni faktycznie bezdomni.
– Spodziewam się więc, że w najbliższym czasie RPO skieruje do Trybunału Konstytucyjnego kolejny wniosek: o zbadanie zgodności z ustawą zasadniczą przepisów dotyczących najmu instytucjonalnego – komentuje Anna Woźniakowska-Dębiec, adwokat z kancelarii Gardocki i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni.
Elementarna ochrona
Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa uważa jednak, że nowa instytucja konstytucji nie łamie.
– W przypadku zakończenia najmu najemca nie zostanie eksmitowany na bruk, bo jeżeli we własnym zakresie nie będzie w stanie zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych, uzyska schronienie w noclegowni lub schronisku. To przemawia za przyjęciem, że rozwiązania nie mogą być traktowane jako sprzeczne z art. 75 konstytucji, ponieważ każdemu eksmitowanemu zapewniają elementarną ochronę przed popadnięciem w bezdomność – mówi Szymon Huptyś, rzecznik MIiB.
Mecenas Woźniakowska przypomina również, że z najmu instytucjonalnego będą mogli skorzystać nie tylko wynajmujący mieszkania w ramach rządowego programu, ale wszyscy prowadzący działalność gospodarczą w tym zakresie.
– Ciężar ochrony przed bezdomnością nie powinien odbywać się na koszt właściciela lokalu, ponieważ to również godzi w prawo gwarantowane w konstytucji – prawo do dysponowania przedmiotem swojej własności. Z perspektywy właściciela najem instytucjonalny jest dobrym rozwiązaniem – akcentuje.
Preferencje ustawowe
Dla kogo rządowe wsparcie
Pierwszeństwo wynajęcia Mieszkania+ mają mieć m.in.:
- osoby nieposiadające (aktualnie ani w przeszłości) prawa własności do domu jednorodzinnego, innego mieszkania lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
- gospodarstwa domowe, w których co najmniej jedno dziecko legitymować się będzie orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności;
- osoby, które ukończyły 65. rok życia;
- osoby, których nieruchomości zostały lub zostaną wywłaszczone.
