Osteoporoza jest chorobą cywilizacyjną o podłożu metabolicznym. Charakteryzuje się obniżoną jakością kości prowadzącą do złamań na skutek uderzeń lub niezbyt poważnych urazów. Problem ten najlepiej ilustrują dotykające osób starszych poważne złamania występujące na skutek teoretycznie niegroźnego upadku. Nawet potknięcie na prostej drodze stwarza ryzyko złamania kości udowej, kości ramiennej czy trzonów kręgowych.
Chociaż osteoporoza uznawana jest za problem społeczny wynikający ze wzrostu średniej długości życia, choroba dotyka osób coraz młodszych. Z czego to wynika? Przede wszystkim z coraz powszechniejszego narażenia na czynniki zwiększające ryzyko rozwinięcia się tej choroby. Chodzi tu m.in. o niewłaściwe odżywianie i styl życia, a także wpływ chorób przewlekłych, które również mogą mieć podłoże społeczne (np. cukrzyca).
Problemy z osteoporozą są wynikiem czynników genetycznych, środowiskowych, chorób, a także zmian zachodzących w tkance kostnej wraz z wiekiem. Ryzyko osteoporozy rośnie z czasem, szczególnie u kobiet w wieku okołomenopauzalnym, a także u seniorów po 70. roku życia. Wynika to z długotrwałego narażenia na negatywne czynniki, jednak nie zawsze trzeba czekać tak długo na osłabienie kości i zwiększenie podatności na złamania. Niektóre przypadki osteoporozy mają wciąż niejasną etiologię – dotyczy to osteoporozy idiopatycznej, coraz częściej dotykającej młodzieży lub dzieci.
Skąd bierze się osteoporoza u dzieci? Najczęściej nieprawidłowości w strukturze kostnej wynikają z chorób przewlekłych i zaburzeń odżywiania. Zwraca na to uwagę dr n. med. Maria Rell-Bakalarska ze Specjalistycznego Centrum Reumatologii i Osteoporozy Rheuma Medicus w Warszawie: - Kości zmieniają się w ciągu całego życia. Najgroźniejsze są niedobory pokarmowe w okresie młodości, w czasie wzrostu kośćca, budowania szczytowej masy kości.
Jeżeli masa kostna nie osiągnie prawidłowej wartości szczytowej w okresie rozwoju młodego człowieka, do prawdopodobnych konsekwencji są choroby układu ruchu. Do przyczyn osteoporozy u dzieci zaliczają się też:
- zespół Cushinga i inne choroby endokrynologiczne
- wrodzona łamliwość kości
- młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów
- hipogonadyzm
- nadczynność przytarczyc
- inne schorzenia zaburzające metabolizm kostny, jak cukrzyca, zaburzenia trawienia, choroby nerek.
Poważną kwestią pozostaje też anoreksja u nastolatek i młodych kobiet (rzadsza u mężczyzn). W ich przypadku zaburzenie żywienia odbija się na stanie tkanki kostnej, a konsekwencje ciągną się już do końca życia.
Warto też wspomnieć o problemach z rozpoznaniem osteoporozy u ludzi młodszych. Czasem o chorobie może świadczyć złamanie, które nie jest tak charakterystyczne, jak okolica biodrowa lub kręgosłup. Właśnie to może być mylące u młodzieży, a także osób przed 50. rokiem życia, gdyż nawet złamane w obrębie stopy może świadczyć o zmianach osteoporotycznych.
Podstawowe czynniki ryzyka osteoporozy to zaawansowany wiek, uwarunkowania genetyczne oraz płeć. Choroba jest nawet dwa razy powszechniejsza u kobiet. Wynika to z wpływających na cały organizm zmian hormonalnych towarzyszących menopauzie, a także ewentualnych zaburzeń miesiączkowania na wcześniejszych etapach życia. W przypadku mężczyzn częściej obserwuje się osteoporozę wtórną, czyli wywołaną przez konkretny czynnik taki jak leki (np. steroidy) lub przewlekłe zaburzenia zdrowia (np. endokrynologiczne).
Na prawdopodobieństwo zachorowania na osteoporozę wpływają też złe nawyki takie jak palenie papierosów, nadużywania alkoholu i kofeiny, prowadzenie siedzącego trybu życia i brak aktywności fizycznej. Równie istotna jest dieta, szczególnie braki wapnia, białka i witaminy D. Niewłaściwy jadłospis ma wyjątkowo negatywny wpływ na zdrowie i rozwój młodego organizmu, a więc w okresie od dzieciństwa do zakończenia dojrzewania.
Trzeba pamiętać, że zwiększona łamliwość kości może wynikać również ze schorzeń innych niż osteoporoza. Powodują ją także nadczynność przytarczyc, szpiczak mnogi czy osteomalacja. Kolejny czynnik ryzyka to również leki przyjmowane na niektóre schorzenia przewlekłe, w tym kortykosteroidy, środki stosowane w leczeniu nowotworów, leki przeciwzakrzepowe i na epilepsję.
Profilaktyka osteoporozy wymaga wdrożenia odpowiednich działań jak najwcześniej. Już kobiety w ciąży powinny zadbać o podaż witaminy D i wapnia, by szkielet płodu prawidłowo się rozwijał. Właściwe zrównoważenie składników w diecie trzeba też kontynuować, gdy dziecko się urodzi. Obok diety znaczenie ma też ruch i dbanie o prawidłową wartość wskaźników masy ciała. Osoby w grupie ryzyka powinny dołożyć wszelkich starań, by osteoporozę zidentyfikować jak najwcześniej, by wdrożyć odpowiednie środki zapobiegawcze, unikać sytuacji obciążających układ ruchu, a także rozpocząć leczenie.
