Trybunał: Zakaz zapuszczenia brody w więzieniu naruszył Konwencję Praw Człowieka

Całkowity zakaz zapuszczania brody w więzieniu może naruszać prawo do poszanowania życia prywatnego – wynika z wyroku Europejskiego Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

Aktualizacja: 17.06.2016 13:51 Publikacja: 17.06.2016 11:54

Trybunał: Zakaz zapuszczenia brody w więzieniu naruszył Konwencję Praw Człowieka

Foto: 123RF

Wyrok zapadł 14 czerwca 2016 w sprawie Biržietis przeciwko Litwie (skarga nr 49304/09).

Osadzony w więzieniu Litwin poprosił władze więzienia o zgodę na zapuszczenie brody. Wiedział, że więzienny regulamin zabrania zapuszczania zarostu, lecz  - jak twierdził - ma  problemy z podrażnieniami na twarzy po przebytej chemioterapii, które pogłębiały się przez golenie. Skarżący został przebadany przez więzienny personel medyczny, który nie stwierdził u niego żadnych podrażnień. Ustalono natomiast, że chęć zapuszczenia brody wynika z faktu, iż skarżącemu zepsuła się elektryczna maszynka do golenia, a nie stać go było na nową. Władze więzienne dwukrotnie odmówiły zgody na zapuszczenie brody.

Żądał 10 tys. euro odszkodowania

Litwin odwołał się od tej decyzji do sądu, a ten przyznał mu rację. Wyrok został jednak uchylony przez litewski Naczelny Sąd Administracyjny (NSA). Stwierdził on, że zakaz zapuszczania brody może być uzasadniony koniecznością szybkiej identyfikacji osadzonych, więc także w przypadku wnioskodawcy jego zastosowanie było konieczne i proporcjonalne, skoro nie udowodnił on, że nie może się golić z powodów zdrowotnych. Litewski NSA przyznał, że podstawowe prawa i wolności mogą być ograniczone tylko w ustawie, a nie w aktach niższej rangi (a tak było w tym przypadku), jednak za takie prawo nie uznał zapuszczenia brody. Dlatego o ile nie jest to powiązane z innymi prawami, jak na przykład wolnością religijną, zapuszczanie brody może być ograniczone poprzez wewnętrzne regulacje zakładu karnego.

W skardze do ETPC Litwin zarzucał, iż zakaz zapuszczania brody podczas pobytu w więzieniu narusza jego prawo do poszanowania życia prywatnego. Jest ono wyrażone w artykule 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności:

1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Biržietis domagał się od Litwy odszkodowania z tytułu szkody niemajątkowej - 10 tys. euro.

Trybunał nie zanegował legalności wprowadzenia zakazu zapuszczenia brody na poziomie regulaminu, a nie ustawy. Podkreślił, że art. 8 Konwencji nie wprowadza wymogu ustanowienia ograniczenia prawa do prywatności na określonym poziomie legislacji. Stwierdził natomiast, że całkowity zakaz zapuszczania brody w okolicznościach tej konkretnej sprawy był nieproporcjonalny  do celu, który Litwa wskazywała jako argument za jego istnieniem: zapobiegania nieporządkowi oraz przestępstwom wśród więźniów.

Zwrócił również uwagę na stanowisko litewskiego Ombudsmana wydane w przypadku podobnym do wnioskodawcy, gdy sprawa Biržietisa była rozpoznawana przez sądy krajowe. Litewski Ombudsman stwierdził, że zakaz zapuszczenia brody nie może być uzasadniony wymogami higienicznymi ani koniecznością identyfikacji więźniów. 

Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, Trybunał zauważył, że decyzja skarżącego o tym, czy zapuścić brodę czy też nie, była związana z ekspresją jego osobowości i tożsamości, chronioną przez artykuł 8 Konwencji. Rząd Litwy nie wykazał natomiast istnienia pilnej potrzeby społecznej, aby uzasadnić bezwzględny zakaz zapuszczenia brody w czasie pobytu w zakładzie karnym. Doszło więc do naruszenia artykułu 8 Konwencji.

Trybunał nie przyznał Litwinowi żadnego odszkodowania, gdyż uznał, że w okolicznościach tej sprawy samo stwierdzenie naruszenia jest wystarczającym zadośćuczynieniem za jakąkolwiek szkodę niematerialną poniesioną przez Biržietisa.

Sędziowie ETPC nie byli jednomyślni. Zdanie odrębne złożył przedstawiciel Polski - sędzia Krzysztof Wojtyczek. W jego ocenie podejście przyjęte przez większość sędziów (sześciu) wynikało z domniemanego założenia, że postępowanie przed ETPC oparte jest o zasady kontradyktoryjności w połączeniu z ograniczoną rolą Trybunału, który powinien orzekać na podstawie argumentów stron i powstrzymać się od ustalenia odpowiednich elementów sprawy z urzędu. Tymczasem zdaniem sędziego Wojtyczka należało ocenić, czy zakaz zapuszczania brody miał uzasadniony cel. Większość sędziów uznała, że nie było to konieczne w demokratycznym społeczeństwie.

Takie podejście według sędziego Wojtyczka budzi zastrzeżenia metodologiczne, ponieważ istnienie uzasadnionego celu jest jednym z warunków oceny proporcjonalności zastosowanego środka. Proporcjonalność może być oceniana wyłącznie w świetle zamierzonych celów. Jeśli nie ma uzasadnionego celu to ocena proporcjonalności staje się bezcelowa.

Komentarz eksperta

Dr Marcin Mazur, zastępca dyrektora Zespołu do spraw Wykonywania Kar w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich

Wyrok winien być uważnie przeanalizowany przez polskie władze, bowiem w myśl art. 116a pkt 9 Kodeksu karnego wykonawczego skazanemu nie wolno zmieniać wyglądu zewnętrznego w sposób utrudniający identyfikację, w szczególności poprzez zgolenie lub zapuszczenie przez skazanego włosów, brody lub wąsów albo zmianę ich koloru, chyba że uzyska na to zgodę dyrektora zakładu karnego.

W doktrynie podkreśla się, że zakaz wymieniony w pkt 9 art. 116a k.k.w. nie jest bezwzględny. Według prof. Stefana Lelentala „zgoda dyrektora zakładu karnego na zmianę wyglądu zewnętrznego skazanego może być wyrażona tylko wówczas, gdy nie utrudni to identyfikacji skazanego". W świetle regulacji normatywnej i wyrażonego poglądu, należy postawić pytanie, w jakiej sytuacji zgolenie lub zapuszczenie przez skazanego włosów, brody lub wąsów albo zmiana ich koloru nie utrudni identyfikacji skazanego? Wydaje się, iż obecnie o fakcie czy zmiana wyglądu utrudni identyfikację skazanego, dyrektor rozstrzyga w oparciu o pełną uznaniowość. Na tle wyroku ETPC w sprawie Biržietis v. Litwa obecne regulacje polskie mogą budzić wątpliwości, co do ich nadmiernej ingerencji w prawo do prywatności. Wyrok ten, nie ma dla Polski charakteru wiążącego, ale powinien stanowić swego rodzaju rekomendacje, wskazując linię orzeczniczą Trybunału w kontekście określonego zagadnienia.

Wyrok zapadł 14 czerwca 2016 w sprawie Biržietis przeciwko Litwie (skarga nr 49304/09).

Osadzony w więzieniu Litwin poprosił władze więzienia o zgodę na zapuszczenie brody. Wiedział, że więzienny regulamin zabrania zapuszczania zarostu, lecz  - jak twierdził - ma  problemy z podrażnieniami na twarzy po przebytej chemioterapii, które pogłębiały się przez golenie. Skarżący został przebadany przez więzienny personel medyczny, który nie stwierdził u niego żadnych podrażnień. Ustalono natomiast, że chęć zapuszczenia brody wynika z faktu, iż skarżącemu zepsuła się elektryczna maszynka do golenia, a nie stać go było na nową. Władze więzienne dwukrotnie odmówiły zgody na zapuszczenie brody.

Pozostało 89% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Sądy i trybunały
Łukasz Piebiak wraca do sądu. Afera hejterska nadal nierozliczona
Praca, Emerytury i renty
Czy każdy górnik może mieć górniczą emeryturę? Ważny wyrok SN
Prawo karne
Kłopoty żony Macieja Wąsika. "To represje"
Sądy i trybunały
Czy frankowicze doczekają się uchwały Sądu Najwyższego?
Materiał Promocyjny
Jak kupić oszczędnościowe obligacje skarbowe? Sposobów jest kilka
Sądy i trybunały
Rośnie lawina skarg kasacyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego